خلاصة:
شباهتها و تفاوتهای ادیان دو رویکرد «همگرایانه» و «واگرایانه» در گفتوگو و تقریب میان پیروان ادیان بهوجود آورده است. هر دو رویکرد برای خود دلایلی دارند. این نوشتار بعد از مباحث مقدماتی، به معرفی دو رویکرد اصلی در تقریب ادیان پرداخته و دلایل رویکرد «واگرایانه»، از قبیل طبیعت انسانها، تفاوت در مبانی ادیان، تفاوت در خاستگاه تقریب میان ادیان و دلایل نقلی را بررسی کرده است. در ادامه مبانی ارزششناختی تقریب با مباحث ذاتی یا غیری بودن ارزش تقریب، مطلوبیت عمل و انگیزه در رویکرد «همگرایانه» مطرح و این رویکرد تقویت میشود. این تحقیق با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، کوشیده تا کارکرد رویکرد همگرایانه را فراتر از رفع سوءتفاهمها، بهمثابه عامل مهم بسیج فرصتها و تواناییها ببیند و این ظرفیت در جهت کمال انسانی و جامعه دینداران، با سرمایه فطرت توحیدی ملاحظه شود.
The similarities and differences between religions have created the two "convergent" and "divergent" approaches in the dialogue and proximity of the followers of religions. Both approaches have their own reasons. After presenting the introductory discussions, this article has introduced two main approaches in the proximity of religions and has examined the reasons for the "divergent" approach; such as the nature of human being, the difference in the foundations of religions, the difference in the origin of the proximity of religions, and some narrational reasons. Then the axiological bases of proximity, the intrinsic or non-intrinsic value of proximity, the desirability of action and motivation in the "convergent" approach are discussed, and this approach is strengthened. This research shows, with a descriptive-analytical approach, that the function of the convergent approach is beyond solving misunderstandings, and is an important factor of mobilizing opportunities and abilities, and this capacity should be considered as a feature of human‟s monotheistic nature towards human perfection and a religious society.
ملخص الجهاز:
در روزگاري که ارتباطات روزافزون تعامل و همزيستي اديان، ملتها و اقوام را بيش از هر زمان ديگري ضروري ساخته، هدف از بحث تقريب بين اديان، افزايش روابط انساني، رفع سوءظنها، فهم بهتر حقيقت و تجميع نيروهاي متدين براي استفاده بهینه از فرصتها در مسير کمال انساني است.
در همين زمینه ادله واگرايان بررسي ميشود: بررسی ادله واگرايان سؤالي که در ابتداي بحث همگرايي بين اديان مطرح ميشود اين است که اصل اولي در تعامل و برخورد با اديان ديگر چيست: تعامل يا تقابل؟ کدام امر ذاتي و کدام امر مصلحتي است؟ گروهي با تمسك به طبيعت انسانها، نظريه «قياسناپذيري» و انحصارگرايانه بودن اديان، رويکرد «واگرايانه» را اصل اولي ميدانند.
با اينکه نگاه واگرايانه به علل گوناگون در آیين يهود پررنگ است، اما در سير تاريخي اين دين، رويکرد همگرايانه به اديان ديگر جايگاه خاص خود را دارد و در دورههاي گوناگون نزد عالمان سوفريم، تنائيم، آمورائيم، ساوورائيم، گائونيم، ريشونيم و احرونيم قابل رصد بوده، در اين رويکرد خداوند، خداي همه انسانها، انسان تصويري از خداوند و آنچه در جهان ديده ميشود کار و فعل خداوند است.
در پايان این مبحث، توجه به يک نکته مهم در تقريب، پيروان اديان را در فهم همدلانه تقريب کمک خواهد کرد و آن نکته اين است که بايد تقريب را در نظام تقريب ملاحظه کرد؛ يعني بدانيم تقريب در هر ديني لايههاي متفاوتي دارد؛ از تقريب درونديني تا برونديني و تقريب ميان انسانها که همه اينها بايد حول يک نقطه و به سوي هدفي واحد که قرب اليالله و سعادتمندي انسان است، حرکت نمايد.