چکیده:
باوجود تلاشهای علمی و اجرایی فراوان، سازمانها همچنان مجبورند که برای استفادة کارآمد و مؤثر از منابع مادی و معنوی، تحقق اهداف، و جلب رضایت ارباب رجوع و مشتریان خود، از انواع گوناگون کنترل و نظارت بیرونی بر کارکنان استفاده کنند. بنابراین، نهادینهشدن وجدان کاری، یکی از مسائل مهم سازمانهاست. در پژوهش حاضر، تلاش شده است تا با استفاده از روش اجتهادی، چگونگی نهادینهسازی این امر مهم در سازمانها از منظر قرآن کریم و سنت علوی مطالعه شود. بر اساس این مطالعه، نهادینهشدن وجدان کاری به تحقق یک چرخه نیازمند است که از حاکم شدن ارزشهای اساسی مربوط به انسان در سازمان آغاز میشود و به تغییر نگرش افراد بر اساس ارزشهای اسلامی نسبتبه کار و مسئولیت خود میانجامد. پس از طی این دو مرحله، انجام کارها بر اساس وجدان کاری اتفاق میافتد و از حضور مستمر این چرخه در سازمان، نهادینهشدن وجدان کاری به دست میآید.
خلاصه ماشینی:
"به این ترتیب، میتوان چنین تعریف کرد: وجدان کاری عاملی است که سبب میشود فرد بدون وجود هیچ کنترل خارجی و فیزیکی و به انگیزة درونی، از هیچ کوششی برای انجام خوب و درست کاری که بر عهدة او گذاشته شده است، فروگذار نکند (نادری قمی، 1375، ص 2).
رسول اکرم(ص) میفرماید: کسی که برای تأمین معاش خانوادهاش تلاش میکند، همانند مجاهد در راه خداست (موسسه آلالبیت، فقه الرضا، 1406ق ص 208) البته جهاد بودن کار و تلاش، منوط به رعایت الزامات خاص است؛ از جمله اینکه کار باید بهصورت دقیق و جامع و کامل انجام شود؛ چنانکه در این زمینه از پیامبر(ص) چنین نقل شده است: هرگاه کاری را انجام میدهید، آنرا بهصورت نیک و کامل و جامع به انجام رسانید؛ چراکه کارها به تمام شدن آنها، و اعمال به پایانهای درست و کامل آنها تعریف میشوند (مجلسی، 1403، ج77، ص 156).
هرگاه این اصول بر سازمان حاکم شود و انسان بهمثابه مخلوق، عبد و امین خداوند و دارای دو بعد مادی و روحی و با اصالت روحی شناخته گردد، زمنیه آماده میشود تا کارکنان بهلحاظ شناختی پذیرای این باورها شوند که مسئولیت، وظایف، فرصتها و منابع سازمانی و غیر آن، همگی بسان امانت الهی است؛ درنتیجه استفادة ناروا از آنها حرام است و رشوه گرفتن، با روح عبادت و خلافت الهی سازگاری ندارد.
این شناختها سبب میشود که برای ایجاد تعلقخاطر عاطفی و احساسی در افراد نسبتبه کار و وظایف سازمانی، از راهکارهای خاصی چون ایجاد حس قانونگرایی، مسئولیتپذیری و پایبندی به تعهدات خود نسبتبه سازمان استفاده شود، و برای تغییر رفتار فرد نیز راهکارهایی چون استفاده از تشویق و تنبیه مناسب، مشارکت دادن کارکنان، و رعایت انصاف مدنظر قرار بگیرد."