چکیده:
مسلمانان که در سده های نخستین هجری و پیش از سلطه مغولان بر سرزمین های اسلامی، بخش وسیعی از مناطق آباد و مسکون جهان را در دست داشتند، شهرهای بسیاری ساختند و در سایه تعالیم اسلامی، در این مناطق صاحب فرهنگ و تمدن ممتازی شدند که صفت برجسته آن اسلامیت بود و در زمان خود نظیر نداشت. یکی از جلوه های این فرهنگ ارزشمند و ستون اصلی تمدن اسلامی، توجه به علم و دانش و به تبع آن بزرگداشت دانشمندان بود.دانشمندان مسلمان بسیاری در این گستره وسیع، پیوسته در سفر و مهاجرت بودند و از شهری به شهر دیگر می رفتند.
این مقاله بر آن است تا با روش تحلیل تاریخی و ارائه نمونه هایی از گزارشهای تاریخی مورخان مسلمان، ضمن اشاره به اهداف و انگیزه های مسافرت های دانشمندان، نشان دهد که بزرگداشت دانشمندان مهاجر و مسافر که نتیجه آموزه های دینی بود، به عنوان بخشی از فرهنگ اسلامی، نزد مسلمانان نهادینه شده بود و شیوه های برخورد آنان را با دانشمندان مهاجر، شکل و جهت می داد.
The Muslims who، in the early centuries of A.H. and before the Mongol domination over the Islamic land، possessed a vast part of the world’s prosperous and residential regions، constructed many cities and in light of Islamic teachings، held a premium culture and civilization، whose eminent feature was its Islamization، which was matchless in its own time. One of the manifestations of this precious culture and the main pillar of Islamic civilization is its consideration of knowledge and science followed by honoring the scientists.
Many Muslim scientists were constantly traveling and emigrating from city to city in such a wide expanse. With a historico-analytical approach and presentation of examples of historical reports of the Muslim historian، this article، while referring to their goal and motivation of the scientists’ travels، intends to show that honoring the emigrating and travelling scientists resulting from religious teachings، as a part of Islamic culture، was institutionalized with the Muslims and formed the procedure of their encounter with the emigrating scientists.
خلاصه ماشینی:
اين مقاله بر آن است تا با روش تحليل تاريخي و ارائه نمونه هايي از گزارشهاي تـاريخي مورخـان مسلمان، ضمن اشاره به اهداف و انگيزه هاي مسافرت هاي دانشـمندان، نشـان دهـد کـه بزرگداشـت دانشمندان مهاجر و مسافر که نتيجه آموزه هاي ديني بود، بـه عنـوان بخشـي از فرهنـگ اسـلامي، نـزد مسلمانان نهادينه شده بود و شيوه هاي برخورد آنان را با دانشمندان مهاجر، شکل و جهت مي داد.
در امتداد اين دو آموزه، تاسيسات و امکانات رفاهي قابل تـوجهي براي استفاده مسافران و غريبان به ويژه اهل علم در شهرهاي بزرگ سـاخته مـي شـد و هزينـه زندگي استادان و دانشجويان مهاجر از راههاي مختلف تامين مي گرديد (ابن جبير، ۳۴۹-۳۴۸)؛ ١- نمونه هاي متعدد از نام و مشخصات علماي مهاجر و شهرهاي مبدا و مقصد آنان در لابلاي مقاله آمده است .
استقبال از دانشمندان مسافر اين يک رسم پسنديده و رايج در همه شهرهاي اسلامي بود که هر گاه دانشمند سرشناسي وارد شهري مي شد، بزرگان و دانش دوستان و توده مردم در بيرون شهر به اسـتقبال وي مـي رفتنـد (احمد،۱۹۳؛ ابن فندق، ۱۵۷-۱۵۶) و براي بهره گيري بيشتر از دانش او برنامه ريزي مي کردند و يا به هنگام بازگشت او کيلومترها او را بدرقه مي کردند (احمد،۲۱۱-۲۱۰؛ خطيب بغـدادي ، موارد متعدد) و از رفتن وي اظهار تاسـف و نـاراحتي مـي نمودنـد (احمـد، ۲۱۵).