چکیده:
فیلم شهر زنان(1377) اثر عطاالله حیاتی، در قالب فیلمی داستانی به آیین برفچال در روستای آباسک آمل اشاره میکند. در این اثر، یک آیین سنتی به شیوۀ «نمایشیشده» بازسازی میشود. با توجه به ورود اثر به حوزۀ آیینها و فرهنگ بومی مردم یک منطقۀ واقعی، استفاده از فیلمهای مستند، تأکید بر واقعی بودن دادههای فیلم و همچنین طبقهبندی این اثر در گروه «فیلمهای میانه»، این فیلم با نگاه مردمنگارانه و با معیار نقد یک فیلم مستند نقد میشود. با توجه به فقر مستندات در زمینۀ مطالعات مردمشناختی ایران، هر اثر شبهمستند یا میانهای ممکن است اثری مستند در حوزۀ مردمنگاری و بر همین اساس قابل استناد و واقعی تلقی شود، لزوم نقد این دست آثار در تأکید بر اهمیت پژوهش علمی، پیش از تولید هر فیلمی در حوزۀ مردمشناسی است. فیلمساز با گذشتن از کنار اعتقادهای مردم منطقه و با نمایش جزئیات غیرواقعی از آیین، بدون توجه به اهمیت پژوهشهای علمی و دقیق در این زمینه، نهتنها از بافت جامعهای که تصویر میکند، بسیار دور افتاده است، بلکه با ارائۀ دادههای فرضی، باعث بهوجود آمدن برداشتهای اشتباه متعدد در مخاطب و بروز سوءتفاهم در مردم منطقه میشود. هدف نوشتار حاضر، علاوه بر نقد مردمنگارانۀ این فیلم، تأکید بر اهمیت تشخیص نوع یک اثر پیش از نقد آن است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به تقسیمبندی فکوهی در کتاب درآمدی بر انسانشناسی تصویری و فیلم مردمنگاری، میتوان ترتیبی برای شناخت اینگونه از فیلمها درنظر گرفت: - فیلمهای پژوهشی که وسیلهای برای کار ثبت علمی در میان سایر وسایل بهشمار میآیند؛ - فیلمهای مستند عمومی(فیلمهایی با موضوع پدیدههای غریب که خود نوعی از فیلمهای سفر بهحساب میآیند)؛ - فیلمهای میانه، یعنی فیلمهایی که بدون هدف علمی تهیه شدهاند؛ اما خارج از هدف اصلی خود، میتواند ارزشی مردمشناختی پیدا کند<FootNote No="5" Text=" باید توجه کرد که این نگاه مختص تمام پژوهشگران این حوزه نبوده و تنها برخی از آنها با کمی تساهل تقسیمبندیهای اینچنینی ("/> (فکوهی،11:1387).
بررسی تحلیل ساختاری آیین و نقد عدم توجه نویسنده/کارگردان به مفاهیم کهن و باستانی آیین، خارج از مجال این مقاله بوده و در ادامه تنها به تناقضهای آشکاری که بین فیلم و واقعیت، بهواسطۀ پژوهش ناکافی فیلمساز، آشنا نبودن وی به بافت منطقهای که در مورد آن فیلم ساخته، بهوجود آمده است و ناتوانایی وی در جلب اعتماد مردم بومی و جلب رضایت آنها برای همکاری<FootNote No="7" Text=" در دو نوبت مصاحبۀ حضوری و تلفنی که با خانم امیرصالحی داشتیم ایشان بارها تأکید کردند که هیچیک از اهالی به جز پیرزنانی که بهواسطۀ کهولت سن دچار فراموشی شده و کودکانی که کل روند ساخت فیلم را بازی میپنداشتند کسی از اهالی آباسک با این گروه همکاری نکرده و در تمام این سالها شنیدن اسم این فیلم موجب خشم اهالی شده و آنرا توهینی آشکار و سبب بدنامی اهالی میدانند.