چکیده:
این مقاله حاصل گفتوگوی دکتر رسولی، سردبیر محترم فصلنامه نقد کتابعلوم اجتماعی، با نگارنده است. ایشان با این پرسش یا مسئله روبهرو هستند که اساتید دانشگاه اقبال جدی به نقد کتابها و نوشتههای همکارانشان را ندارند. ایشان از نگارنده پرسیدند که برای ترغیب دانشگاهیان به نوشتن مقالات نقد همکاران۱ چه کاری میتوان کرد؟ تجربه ما ایرانیها در مواجهه با علم مدرن و گفتمان آکادمیک در دوران معاصر برپایه نوعی «نقد سازنده» استوار شده است، اما در گفتمان سیاسی، ما بیشتر نوعی نقد مناقشهبرانگیز را تجربه کردهایم. این مقاله قصد ندارد ضرورت هیچیک از این دو رویکرد را نفی کند و یکی را بهنفع دیگری کنار بگذارد؛ بلکه هدف دفاع از این ایده است که میتوان با رویکردهای متفاوت به ایده نقد نگریست و متناسب با نیازها و آمادگیها یکی از این دو رویکرد را انتخاب کرد. در این مقاله، با استناد به اندیشه دبورا تنن، زبانشناس امریکایی، دو رویکرد شامل نقد مناقشهبرانگیز۲ و نقد سازنده۳ به ایده نقد از هم متمایز شده است. ایشان تاکید دارد که رویکرد مناقشهبرانگیز، اگرچه کاربردهای مفید و ضروری برای توسعه علمی دارد، مستلزم نوعی کنش قهرمانانه است و لزوما همه دانشگاهیان آمادگی انجام آن را ندارند؛ در مقابل، رویکرد نقد سازنده با روحیه مسالمتجو و فرهنگ آکادمیک کنونی ما سازگارتر است.
خلاصه ماشینی:
در پرتو رشد ایدۀ نقد بوده است که جامعۀ ایران طی یک قرنونیم گذشته تحولات ساختاری عمیقی را شکل داده است؛ اما با وجود این تحولات، ما همچنان نیازمند نقد ایدۀ نقد و فرهنگ نقد در جامعه و آکادمیهایمان هستیم تا بتوانیم نقدی راهگشاتر برای بهبود وضعیت جامعه و توسعۀ علمی فراهم کنیم.
اندیشۀ انتقادی، بیش از آنکه امری تصنعی یا برساختهای غیرطبیعی در دنیای مدرن باشد، مؤلفۀ ساختاری مدرنیته بوده است؛ بهاین معنا که تفکر انتقادی (ایدۀ نقد) هم بهنوعی برآیند فرآیندهای رشد دنیای مدرن است، و هم از سوی دیگر شکلدهنده به این فرآیندها؛ از این رو، وقتی از ایدۀ نقد سخن میگوییم باید به خاطر داشته باشیم که ایدۀ نقد صرفا به اجتماع علمی، دانشگاه و آکادمیک محدود نمیشود؛ ایدۀ نقد بهعنوان مؤلفۀ ساختاری دنیای مدرن در تمام اجزای جهان جدید وجود دارد.
constructive critique بازی تردید یا بازی باور: دو رویکرد به نقد و نقدپژوهی در ایران شاید مبالغه نباشد که بگوییم، ایدۀ نقد موتور مولد و محرک و حافظ مدرنیته در تمام تاریخ آن، از ابتدا تا کنون، بوده است.
بهمقداری که ما با بستر اجتماعی درگیری انتقادی بیشتری پیدا کنیم، بههمان مقدار درگیری ما با نقد اندیشه و نقد متن نیز رشد میکند بازی تردید یا بازی باور: دو رویکرد به نقد و نقدپژوهی در ایران امروزه نوشتن اینگونه مقالات گاهی بهعنوان کنشی قهرمانانه به حساب میآید؛ از آن جهت که منتقد باید هزینههای اجتماعی و حرفهای سنگینی برای نوشتن و نقدکردن آثار همکاران خود بپردازد و آمادگی پرداخت این هزینهها را داشته باشد.