چکیده:
نقاشي عصر قاجار به طور عمده، به دو دوره تقسيم مي شود: دوره نخست؛ مقارن با سلطنت فتحعلي شاه نضج مييابد تا عصر ناصري دوام ميآورد؛ بر تلفيق صور نگارگري و تزئيني با دستاوردهاي هنر ناتوراليستي تكيه دارد و سيطره كلي دستاوردهاي هنر ايراني در آن، حائز اهميت است. دوره دوم، با سلطنت ناصرالدين شاه و ظهور هنرمندان اروپارفته، شكل ميگيرد و مبتني بر بازنمايي از هنر طبيعت گراي غرب است. شاهنامه عمادالكتاب، محصول نيمه دوم است. شاهنامه اي كه به عنوان آخرين نسخه دست نويس و مصور شاهنامه، به عهد مظفرالدين شاه تعلق دارد اما احراز هويت شاخصه اي ساختاري صور نگارگرانه نيمه نخست قاجار در آن، وانمود محسوسي دارد. بنابراين، در پژوهش حاضر اين پرسش مطرح است كه: نگاره هاي شاهنامه عمادالكتاب براساس دستاوردهاي هنري كدام سبك نقاشي قاجار خلق شده است. هدف اين مطالعه، تطبيق نگاره هاي شاهنامه مذكور با مولفه هاي نقاشي مكتب اول و دوم قاجار است. بنابراين پس از معرفي شاخصه هاي نقاشي قاجار، پنج نگاره از شاهنامه عمادالكتاب به روش توصيفي تحليلي بررسي ميشود: نخست، دو نگاره از اين نسخه را تشريح و سپس به منظور فراهم آوردن پشتوانه استدلالي غني، سه نگاره از شاهنامه عمادالكتاب با نمونه هاي همتاي آن در شاهنامه هاي ديگر عصر قاجار ازجمله شاهنامه داوري، مقايسه ميگردد. چراكه بررسي ها نشان دادهاند كه تصاوير نسخه عمادالكتاب برخلاف آنكه در نيمه دوم حكومت قاجار خلق شدهاند، با نمايش چهره هاي عاري از فرديت، غلبه عناصر تزئيني، بهره گيري از رنگ هاي گرم و شفاف و استفاده از دورنماهاي ساده در تمامي شئون، به سبك نگارگرانه نيمه نخست قاجار اداي دين كردهاند. مسئلهاي كه در قياس با سبك تصويرسازي محمد داوري در شاهنامه داوري كه چندي پيشتر از نسخه عمادالكتاب رقم خورده، ارائه هرگونه توجيهي چون ارجاع به سليقه زمانه و غيرممكنبودن راهيابي تكنيك هاي هنر غرب به تصويرگري اين كتاب را باطل ميسازد.