چکیده:
درباره نحوه قرائت کلمه «غرفة» در آیه «فمن شرب منه فلیس منیّ و من لّم یطعمه فانّه منیّ الّا من اغترف غرفة بیده»(بقره:249) اختلافنظر وجود دارد. برخی آن را «غرفة» خواندهاند و برخی «غرفة». ابوعمرو، معتقد است مقدار آبی که در دست است «غرفة» و آب درون ظرف «غرفة» نامیده میشود به همین دلیل وی قرائت «غرفة» را اختیار مینماید و کسایی به اسلوب زبانشناختی آیه اشاره میکند و میگوید: اگر به جای فعل «اغترف» فعل «غرف» بود من «غرفة» میخواندم. این موضوع نشان میدهد معانی واژگان و مباحث زبانشناختی در نحوه قرائت قراء، اثر داشتهاست. پژوهش حاضر با واکاوی منابع لغوی، قرائی، تفسیری و روایی به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی معنای «غرفة» و «غرفة» پرداختهاست. تحلیل منابع مذکور در بیان معنای این دو واژه، چگونگی ارتباط و تعامل لغتپژوهان و قاریان قرآن را نشانمیدهد. لغتپژوهان ضمن بیان معنای این دو واژه اختلاف معنایی را که برای «غرفة» و «غرفة» ذکر شدهاست به یونس و فراء نسبت میدهند که یکی، شاگرد ابوعمرو بصری و دیگری، شاگرد کساییاست. بنابراین، این فرضیه تقویت میگرددکه گاهی آراء لغتپژوهان متاثر از بیانات قاریان قرآنکریم است. یافتههای حاصل از این پژوهش نشان میدهد دلیل علمی و مستدل برای تاییدیکی از وجوه قرائی وجود ندارد و دلایلی که مستند وجوه قرائی دانسته شده، قابل نقد است. روایات و سیاق آیه تنها معنای «غرفة» را روشن مینماید که به معنای مقداری آب است که در کف یک دست قرار میگیرد و در آیه شریفه با توجه به این که «اغتراف» در برابر «شرب» قرار گرفتهاست، دلالت بر یکبار نوشیدن نیز دارد.
خلاصه ماشینی:
روایات و سیاق آیه تنها معنای «غرفة» را روشن مینماید که به معنای مقداری آب است که در کف یک دست قرار میگیرد و در آیه شریفه با توجه به این که «اغتراف» در برابر «شرب» قرار گرفتهاست، دلالت بر یکبار نوشیدن نیز دارد.
هر چند آیه مورد بحث از نمونههایی نیست که قرائت آن تغییرات بنیادین در مفهوم و معنای آیه ایجاد کند؛ اما در تحقیق حاضر معنای واژه با تکیه بر روایات و سیاق آیه تبیین شده و نشاندهنده این موضوع است که گاهی اختلاف معنای دو واژه بیش از آن که برگرفته از آراء لغتپژوهان باشد، برگرفته از نظرات قاریان قرآنکریم است و این آیه از نمونههاییاست که رگههای تأثیر قاریان را در معاجم لغوی تأیید میکند.
وی به اختلاف قرائت واژه مذکور در آیة 249 سورة بقره - «إلا من اغترف غرفة بیده» - نیز اشاره کرده و به نقل از کسائی گفته: اگر به جای فعل «اغترف»، فعل «غرف» استفاده میشد، بهتر آن بود که «غرفة» با فتح حرف غین خوانده شود؛ زیرا در چنین حالتی دلالت بر مصدر و یکبار انجامشدن دارد.
4- تحلیل آراء منابع دانش لغت، قرائت و تفسیر نکته قابل توجه در بررسی معاجم این است که اختلاف معنایی واژه «غرفة» به ضم غین و «غرفة» به فتح غین به یونس و فراء نسبت داده میشود.
در برخی از منابع احتجاج، تفسیر طبری از آیه «إلا من اغترف کفا من ماء» مستند قرائت «غرفة» به ضم قرار گرفتهاست؛ درحالی که این جمله نمیتواند اثبات کند که «غرفة» اسم برای آب است، بلکه تنها نشان میدهد «غرفة» مقدار اندکی از آب در دست است.