چکیده:
هدف مقاله حاضر بررسی روش پژوهش در چهار رویکرد جغرافیای گویشی، گویششناسی اجتماعی، گویششناسی ادراکی و گویششناسی پیکره-بنیاد به عنوان رویکردهای سنتی و جدید در مطالعات گویشی است. با این هدف، ابتدا به اختصار به زبانشناسی تاریخی-تطبیقی در مقام خاستگاه شکلگیری گویششناسی به عنوان یکی از شاخههای زبانشناسی اشاره میشود. سپس، تاریخچه، هدف، روش گردآوری، تحلیل و ارائه نتایج در چهار رویکرد مورد نظر با استفاده از روش توصیفی شرح و با یکدیگر مقایسه میگردد و انگاره روششناسی هر یک از رویکردها ارائه میشود. مطالعات گویششناختی تحت تاثیر زبانشناسی تاریخی-تطبیقی و با تمرکز بر تنوعهای زبانی در نواحی مختلف جغرافیایی، به ویژه نواحی روستایی آغاز شد و در نتیجه عوامل گوناگون و مهمتر از همه توسعه و پیشرفت ابزارهای فنی ضبط، ثبت و تحلیل دادهها و نیز پیدایش گرایشهای میانرشتهای دستخوش تغییرات فراوان شده است. در گویششناسی اجتماعی و ادراکی تاثیر مولفههای اجتماعی و نگرشهای زبانی بر مشخصههای زبانی و ادراک مرزها و ارزشهای زبانی مورد بررسی قرار میگیرد. گویششناسی پیکره-بنیاد نیز از آمیختن علوم رایانه و آمار با مطالعات زبانی شکل گرفته است. بر خلاف گویششناسی سنتی که بیشتر به مطالعه مشخصههای واجی و واژگانی در زبان مردان مسن روستایی توجه داشته است، امروزه اقشار مختلف در جوامع شهری و روستایی، انواع مشخصههای زبانی بهویژه دستوری، تحلیلهای کمی و کیفی رایانهای و آماری، نگرشهای زبانی و بررسیهای شناختی در کانون توجه قرار دارند.
This article aims at studying and analyzing the methodology of research in four approaches in dialectology، namely dialect geography، social dialectology، perceptive dialectology، and corpus-based dialectology as traditional and modern approaches in the field. After a brief review of the principles of historical –comparative linguistics as the origin of dialectology as a field in linguistics، the literature، the goals، methods of data gathering، analysis، and presenting the results will be discussed. A descriptive and comparative method is used for studying each approach، and presenting a methodological model. Dialectology which has been introduced partly as a response to some principal claims of historical-comparative linguistics، have undergone numerous changes regarding the methodology over the past century، mainly as a result of the developments in the technology of gathering، recording and analyzing the data، and also the interdisciplinary trends. While focus of traditional dialectology was on gathering and describing mainly the phonological and lexical features of non-mobile old rural male informants، social and perceptual dialectology focus on analyzing the effects of social factors and language attitudes on linguistic features and the perception of linguistic borders. Corpus-based dialectology is based on computational and statistical analyses. So، modern approaches focus on dialects of different communities in rural and urban areas، language attitudes، different linguistics features including grammatical and morpho-syntactic، corpus-based and cognitive analysis، quantitative and qualitative analysis using computer and statistics in gathering and analyzing the data.
خلاصه ماشینی:
1. مقدمه گردآوری و ثبت و توصیف گویشها از دیرباز مورد توجه مردمشناسان، زبانشناسان (تاریخی ـ تطبیقی)، جامعهشناسان، و حتی علاقهمندان حفظ میراث ملی و فرهنگی بوده است و گویششناسی یکی از شاخههای قدیمی مطالعات زبانی بهشمار میآید.
هدف مقالۀ حاضر بررسی تطبیقی نوع دادهها، شیوههای گردآوری و تحلیل آنها در رویکردهای سنتی و جدید گویششناسی است و، برای نیل به این مقصود، اصول و روش پژوهش، از یک سو، در زبانشناسی تاریخی ـ تطبیقی و نیز جغرافیای گویشی بهعنوان رویکرد سنتی و، از سوی دیگر، در گویششناسی اجتماعی، گویششناسی ادراکی، و گویششناسی پیکره ـ بنیاد بهعنوان رویکردهای جدیدتر با یکدیگر مقایسه میشوند.
کتاب گویششناسی چمبرز و ترادگیل (Chambers and Trudgill, 1988) اولین کتاب درسی است که بهطور کلی مباحث نظری مطالعات گویشی را مطرح کرده و در قالب چهارچوبی مفهومی کار زبانشناسان اجتماعی بر روی گویشهای شهری را با پژوهشهای سنتیتر جغرافیشناسان گویشی دربارة گویشهای روستایی مقایسه میکند.
کتاب فرهنگ توصیفی گونههای زبانی ایران (کلباسی، 1388) بهطور خاص به گردآوری و توصیف پیکرۀ گویشی توجه داشته است، ولی دادهها در قالب پیکرهای رایانهای ارائه نشده است.
در این رویکرد، بهخلاف رویکرد جغرافیای گویشی، تمرکز بر کاربرد زبان در جوامع زبانی بزرگ مانند شهرهاست و افراد نمونه از سنین مختلف با تحصیلات و پیشینۀ اقتصادی و اجتماعی مختلف مورد مطالعه قرار میگیرند و معمولا از روشهای آماری برای بررسی فراوانی و توزیع یک مشخصة زبانی استفاده میشود.
هدف این رویکرد گردآوری و تحلیل دادههای زبانی واقعی و طبیعی با استفاده از روشهای مختلف رایانهای و آماری است و نتایج در قالب نمودار، جدول، و تحلیلهای کمی و کیفی ارائه میشوند.