چکیده:
محمد رسولالله(ص)، تحولاتی اساسی در جامعة عربستان پدید آورد که منجر به شکلگیری فرهنگ و تمدن اسلامی گردید. الگوی تمدنی رسولالله(ص) در گذار از جامعة جاهلی به جامعهای اسلامی، نمونهای درخشان در تاریخ بشری است. مهمترین عناصر در این الگو عبارتند از: الف) تحول درونی انسان که مبتنی بر دو رکن اندیشه و اراده است. تغییر ساختارهای اجتماعی و سیاسی در اندیشة اسلامی، تابعی از تغییر در شالودة روانی انسان است که اساس همة تحولات بشری محسوب میشود. ب) گزینش غایت اصلی: تغییر درونی انسان سازوکاری دارد که از طریق گزینش غایتها صورت میگیرد. غایتها و اهداف، نیروی محرکة تاریخ است. این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان الگوی تمدنی اسلام با استفاده از آیات قرآن کریم میپردازد. در این الگو، خدا مهمترین غایت انسان است که برتر و مطلق است. به همین دلیل، اهداف و آرمانهای انسان نیز برتر و بینهایت بوده، او همواره مسئولیتپذیر، متحول و در حرکتی مستمر خواهد بود. علاوه بر این، رویکرد جامع به توسعه، توانمندی فراگیر و اصل تسامح و تساهل، عناصر تکمیلکنندة الگوی تمدنی اسلاماند. در پرتو این اصول، میتوان به شاخصهای عمدة تمدن اسلامی در سیرة نبوی، مانند جایگاه انسان در توسعه، تشکیل دولت و تغییر روابط اقتصادی دست یافت.
خلاصه ماشینی:
مقدمه بعثت رسول الله (ص ) نقطۀ آغاز تحولی بزرگ در جامعۀ بشری است ؛ تحـولی کـه بـر اسـاس جهان بینی الهی اسلام ، زمینه ساز شکل گیری فرهنگ و تمدنی گردیـد کـه بـه نـام فرهنـگ و تمدن اسلامی شناخته میشود.
عوامل تحولات تاریخی ـ اجتماعی که منجر به شکل گیری تمدن ها میگردد، از نظر قـرآن و سیرة نبوی چیست ؟ باور انسان به مبداء نخستین هسـتی چـه تأثیرهـایی بـر دگرگـونیهـا خواهد داشت ؟ نقش و جایگاه انسان در رویدادها چگونه تبیین و تفسـیر مـیگـردد؟ مبـانی و اصول تمدنی اسلام که رسول خدا(ص ) در پدید آوردن جامعۀ اسلامی به اجرا درآورد، کدامنـد؟ اینها پرسش هایی است که این مقاله با تحلیل و واکاوی مفهومی آیـات قـرآن کـریم و بررسـی مجموعۀ اقدامات رسول الله (ص ) در پی یافتن پاسخ آنهاست .
در پیشینۀ پژوهش ، دربـارة تمـدن اسلامی، عناصر و مؤلفه های آن به صورت عام ، کتـاب هـای متعـددی نوشـته شـده اسـت ، امـا بررسی موضوع از منظر قرآن کریم و سیرة نبـوی نگـارش هـای انـدکی وجـود دارد؛ از جملـه میتوان به کتاب سنت های تاریخی در قرآن اثر سید محمدباقر صدر، جامعه و تـاریخ از اسـتاد مطهری و بخش هایی از تفسیر المیزان اشاره کرد که این منبع اخیر به تبیین آیات مربوط بـه جریان ها و تحولات جامعۀ انسانی در طول تاریخ میپردازد.
در این مقاله ، ابتدا مفهوم شناسی تمدن ، عوامل و ویژگیهای آن بیان شـده اسـت و آنگـاه الگوی تمدنی اسلام ، عوامل و شاخص های آن با تکیه بر آیات قرآن کریم مطرح شده است .