چکیده:
خط فكري روشنفكري در دهه 30 ايران، مانند اكثر نقاط دنيا، نوعي مبارزه با سرمايه داري آمريكايي است. بخش روشنفكري جريان چپ در دهه 30، به نوعي تحت تاثير مبارزات جهاني است. اما جريان حزبي نگاهي به آن سوي مرزها دارد و فرامين و جزواتش را مستقيماً از مسكو دريافت مي كند. در دهه 50 جريانات حزب توده و ماركسيستي براي يافتن پايگاه اجتماعي دست به التقاط ميان اسلام و ماركسيست زدند. آنها خود را در خانه هاي تيمي تجهيز مي كردند و دست به ترورهاي انقلابي و رفتارهايي مانند واقعه سياهكل مي زدند، اما بحران و غائله 14 اسفند و پس از آن فرار بني صدر از ايران و تحولات مربوط به رد صلاحيت آنها در انتخابات، گروه هاي چپ را به خيابان كشاند. بررسي سير تطورات اين گروه ها، شباهت ها و تفاوت هاي منش و مشي فكري در اين دو دهه هدف اين مقاله است.
خلاصه ماشینی:
"(بینا، 1360) در سالهای 1323 ـ 1321، عمده فعالیتهای سیاسی حزب عبارت بودند از: موضع انتقادی به حضور مستشاران آمریکایی در ایران و مخالفت با آنان، مبارزه با تشکیل جبهه آزادی (تشکلی از مدیران جراید برای مقابله با سانسور و مبارزه با انحراف از قانون اساسی که در 27 تیر 1322 تشکیل شد)، مبارزه با «سید ضیاءالدین طباطبائی» و متحدانش و شرکت در انتخابات دوره چهاردهم مجلس شورای ملی که با انتخاب هشت تن از آنان فراکسیون توده در مجلس آغاز به کار کرد.
چریکهای فدائی، موجی از شور و شوق را به فضای مرده سیاسی ایران دهه چهل دمیدند، اما حزب توده آنان را متهم کرد که «در بهترین حالتها به ضرر منافع خلق» عمل کرده و «به جای کوشش برای بهبود زندگی زحمتکشان به دست خویش بر فقر تودهها و به جای تلاش در راه دموکراسی بر شدت ترور میافزایند».
از طرفی نیز شکست حزب توده در دهه 30 و در جریان ملیشدن نفت گروههای چپ جدید را به این نتیجه رساند که به هر صورت هویت اصلی که در عمق لایههای فرهنگی ایرانیان حضور دارد، یک هویت دینی است و باید اندیشههای مارکسیستی با اندیشههای اسلامی تلفیق یا در بهترین حالت تفسیر شود تا بتواند در میان جوانان جا بگیرد.
«ماروین زونیس» که تحقیقات خود را پیرامون نخبگان عصر پهلوی به عمل آورده است، چهار ویژگی برای فرهنگ سیاسی نخبگان ایران بر میشمرد که عبارتاند از: بدبینی سیاسی، بیاعتمادی شخصی، احساس عدم امنیت آشکار و سوءظن میان افراد؛ این ویژگیها بیش از همه در شاهان پهلوی دیده میشود و سایر نخبگان حاکم نیز تحت تأثیر خلقیات شاه قرار میگرفتند."