چکیده:
بحث تمایز اثباتی و هنجاری در روششناسی علم اقتصاد سابقة زیادی دارد و تلاشهای برخی اقتصاددانان به این سمت سوق پیدا کرده است که جدایی واقعیّتها و ارزشها را معیار علم و غیرعلم قلمداد کنند. در باب اقتصاد اسلامی نیز این ادّعا مطرح میشود که اقتصاد اسلامی مجموعهای از ارزشهاست. لذا نمیتوان آن را علم قلمداد کرد. به همین سبب، کاوش دربارة جنبههای اثباتی اقتصادی در منابع دینی ضرورت مییابد. این مقاله با استفاده از روش تحلیلیـ توصیفی، به استخراج نصوص اثباتی اقتصادی (در زمینة پیشرفت مادّی و معنوی) میپردازد که مبیّن رابطة علّی و معلولی بین پدیدههای خارجی است که به صورت «اگر الف، آنگاه ب» میباشد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در قرآن کریم، گزارههای اقتصادی اثباتی وجود دارد و با توجّه به تفاوت مبانی معرفتشناسی اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی، برخی از گزارههای اثباتی بر اساس کارکرد علل مجرّد قابل توجیه است و با نگرش صرفاً مادّی نمیتوان آنها را توجیه کرد. همچنین، بر اساس آیات اقتصادی قرآن، علل مادّی نظیر سرمایة مادّی، انفاق و پرهیز از فساد اقتصادی و عوامل غیرمادّی، نظیر استعداد درونی نیروی انسانی جامعه، اجرای احکام شریعت در جامعه، شکر نعمت، ایمان و تقوا، استغفار، استقامت در راه حق، مهاجرت در راه خدا و دعا به عنوان عوامل پیشرفت مادّی و معنوی از منظر قرآن مطرح میگردد.
خلاصه ماشینی:
پژوهشی در زمینۀ چارچوب های اقتصاد اثباتی در قرآن کریم (مطالعۀ موردی: چارچوب گزاره های اثباتی پیشرفت مادی و معنوی) امیر خادم علیزاده استادیار دانشگاه علامه طباطبائی، تهران حسین غفورزاده دانشجوی دکتری فلسفه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران (تاریخ دریافت : ١٣٩٥/٠٢/٢٨؛ تاریخ پذیرش :١٣٩٥/٠٦/٢٩) چکیده بحث تمایز اثباتی و هنجاری در روش شناسـی علـم اقتصـاد سـابقۀ زیـادی دارد و تـلاش هـای برخی اقتصاددانان به این سمت سوق پیدا کرده است که جدایی واقعیت ها و ارزش ها را معیار علم و غیرعلم قلمداد کنند.
یافته های پژوهش نشان میدهد که در قرآن کریم ، گزاره های اقتصادی اثباتی وجود دارد و با توجه به تفاوت مبانی معرفت شناسی اقتصاد متعارف و اقتصـاد اسـلامی، برخـی از گـزاره هـای اثباتی بر اساس کارکرد علل مجرد قابل توجیه است و با نگرش صرفا مادی نمیتوان آنها را توجیه کرد.
ـ دادگر و نظرپور (١٣٨١) در مقالۀ «اقتصاد اثباتی و دستوری» کـه ترجمـۀ مقالـه ای از مک لاپ است ، میگویند مک لاپ در این بررسی، دیدگاه هـای مختلـف دربـارة مفهـوم اثباتی و دستوری و تقابل یا عـدم تقابـل آنهـا و نیـز دغدغـۀ اقتصـاددانان در ایـن زمینـه و هنجاری بودن اقتصاد رفاه را ذکر میکند و ابهام ها و خلط های مربوط را شفاف میسازد.
ـ بررسی منابع فوق نشان میدهد کـه نویسـندگان آنهـا سـعی کـرده انـد موضـوع هـا و مباحث متعارف مرتبط با اقتصاد را از فحوای آیه های قـرآن اسـتخراج کننـد و تمرکـز بـر منظومۀ گزاره های اثباتی اقتصادی در قرآن کریم کمتر مورد توجه قرار گرفته اسـت .