چکیده:
يکي از صفاتي که برخي مقامات نويسان به احمد جام نسبت داده اند «امي بودن» وي است. آنان، با انتساب چنين صفتي به شيخ جام، همه گفته هاي او را برگرفته از الهام رباني و کشف و شهود عارفانه مي دانند. اگر، بنا به نوشته اين مقامات نويسان، همه آثار و نوشته هاي احمد جام متاثر از «الهامات غيبي» باشد، اين همه شباهت ميان آثار او با نوشته هاي مشايخ متقدم چه مي شود؟ و چگونه مي توان اين مشابهت ها را توجيه کرد؟ آيا مقامات نويسان، با اين همه اصرار به نقش «الهام» در آثار شيخ، تلويحا نخواسته اند که او را با «نبي امي» برابر سازند؟ و از اين راه بر مقامات و کرامات شيخ نزد آيندگان بيفزايند؟
در اين مطالعه کوشيده ايم، ضمن مقدمه اي درباره «الهام و وحي دل» عارفان، به سوالات يادشده پاسخ دهيم. بدين منظور، آثار منثور شيخ جام را با شش اثر عرفاني متقدم سنجيديم و به بررسي و تحليل تشابهات تفسيري- تاويلي و هم چنين تشابهات عرفاني اين آثار پرداختيم و با نمودن وجوه تشابه به اثبات اين نکته پرداختيم که احمد جام، بر اثر مطالعه و تحقيق، با ميراث عرفاني پيش از خود کاملا آشنا بوده و آثار او ترکيبي است از الهامات الهي و متاثر از گفته ها و نوشته هاي مشايخ پيشين.
خلاصه ماشینی:
"٣. طرح مسئله آیا به راستی احمد جام فردی امی و بی سواد بوده کـه همـة آنچـه در آثـار او آمـده بـر اثـر «الهامات غیبی و واردات ربانی » بوده است ؟ آیا اشتمال آثار و نوشته های شیخ جام بر آیات و اقوال و آرای بزرگان صوفیه و حـالات و مقامـات و اخبـار و قصـص پیـران تصـوف و استشهاد به شعر شاعران و تمثیل ها و حکایت ها و امثال و حکم زبان فارسی نمـی توانـد از جمله قرائنی باشد که نشـان مـی دهـد اگرچـه وی در ابتـدای عمـر بـه مکتـب نرفتـه و از تحصیلات مکتبی و مدرسه ای مطابق عـرف و مرسـوم زمـان برخـوردار نبـوده اسـت ، در برهه ای از زندگی خویش قطعا به مطالعه و تفحص در آثار مشایخ متقـدم سـرگرم بـوده و گوهر معرفت آموخته است .
اگر، در بخش تشابهات عرفانی ، کشف المحجوب با یازده مورد تأثیرگذاری رتبة سوم را کسـب کـرده اسـت ، بایـد توجه کرد که شش مورد از یازده موارد مذکور نقل قول غیرمستقیم و استفادة ثـانوی از ایـن کتاب ، یعنی صر نقل سخنان مشایخ و صو یة متقدم ، اسـت و نـه نقـل مسـتقیم سـخنان و اندیشه های شخص هجویری ؛ و این نکته د یق متأخر بودن کتابی چون کشف المحجـوب و اصالت کم تر آن را نسبت به المع و قوت القلوب، حداقل نزد احمد جام ، به اثبات می رساند."