چکیده:
سید اسدالله خرقانی ازجمله شخصیتهای درجه دومی است که در جریان نهضت مشروطه حضور موثر داشته و در به صحنه کشاندن شخصیتهای دینی و سیاسی درجه اول موثر بوده است. وی در ضمن فعالیتهای سیاسی، به فعالیتهای دینی و علمی نیز میپرداخت و سرانجام باعث پیدایی مشی خاصی در اسلامشناسی به نام قرآن گرایی یا بازگشت به قرآن شد. سوال اصلی این پژوهش این است که ویژگی اساسی نگرش خرقانی به متون دینی و بهطور خاص قران چیست؟ در پاسخ نویسنده معتقد است که خرقانی در مواجهه با مسائل دنیای جدید به دنبال روش جدید در فهم قران و بازخوانی قران بر اساس مسائل و مشکلات جدید است. وی در مواجهه با پرسشهای و نیازهای تازهی عصر جدید که با انقلاب مشروطه در سپهر سیاست ایران مطرح شد و ما در معارف قبلی دینی و سنتی پاسخ آنها را نداشتیم ایده بازگشت به قران را مطرح نمود. همین روش و تلاش وی برای استخراج آموزههای جدید از قران به اندیشه سیاسی سید اسدالله خرقانی جهتگیری خاصی را بخشید و وی به برداشتهای متفاوتی از قران در باب مفاهیمی چون حاکمیت، حق الهی حکومت، مبنا و محدوده حقوق خصوصی و عمومی، محدوده قانون و قانونگذاری دست یازید و درنهایت به طرح دموکراسی اسلامی رسید. این پژوهش با تکیهبر منابع کتابخانه ایی و با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تفسیری- سیاسی به تبیین مولفههای اندیشه سیاسی ایشان که میتواند قرابت با ایده دولت مدرن داشته باشد پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
دوم آنکه وی از نواندیشان دینی عصر پهلوی بوده است؛ که به دنبال ناکامی مشروطه و انحرافات از موازین اولیه با عبور از فقه به راهی نو و گفتمانی دیگر میاندیشد؛ و از پیشگامان متفکر قرآنپژوه است که هدفشان از بازگشت به قرآن، نوعی اصلاحطلبی و پیرایش دین از مسائلی بود که به دین افزودهشده بود قرآن برای ایشان یک منبع متفکرانه برای نشان دادن قابلیت و انعطاف اسلام در گفتوگو با مدرنیته و ابزاری برای تغییر از وضع فکری قبلی به دوره جدید بود و برای خروج از بحران دوگانه استبداد و مشروطه دیدگاه دموکراسی اسلامی را طرح میکند.
او در رساله روح التمدن و هویت اسلام به ویژگیهای دموکراسی که به معنای حکومت قانون و رعایت حقوق و حدود برای افراد جامعه است میپردازد که ضمن توجه به مبانی برابری، آزادی، عدالت که از محورهای مهم دولت مدرن است از خاستگاه اسلامی نیز برخوردار است.
(خرقانی، روح التمدن، به تقل از جعفریان، 1382: 178) خرقانی در پاسخ به این سؤال که برای جلوگیری از هرجومرج و استبداد حاکمان در ایران چه باید کرد، بر عدالت حقوقی در جامعه تأکید میکند و میگوید: هر ملتی که بخواهد از حکومت خودمختاری (استبدادی) اشخاص و ظلم ظالمان خلاص شود و به دایره ترقی وارد گردد، فقط علاج آن در قدم اول و وسط و آخر نشر قوانین مساوات در حقوق محدود مشترکه است.
بنا بر نظر خرقانی مردم باید با اختیار خود تن به چنین حکومتی بدهند و در حکومت قرآن اجبار نیست؛ و این نشاندهنده ان است که وی به یک نوع انتخاب رئیسجمهور باور دارد و با اندیشه دولت مدرن که مبتنی بر حق و اراده ملت است قرابت پیدا میکند.