چکیده:
دولت سلجوقیان در اوایل قرن پنجم هجری از میان ترکان مهاجر از شرق ایران برآمدند و با پیروزی بر غزنویان و آل بویه، وسیع ترین امپراتوری اسلامی را ایجاد کردند. مشارکت زنان در قدرت در دوره سلجوقیان، یک پدیده شاخص بود و آثار آن در منابع تاریخی دیده می شود. پژوهش حاضر، با استناد به منابع تاریخی بویژه فرهنگنامه ها و تاریخ های سیاسی درصدد پاسخ به این پرسش است که خاتون ها ی سلجوقی چگونه و در چه حوزه هایی بر بدنه سیاسی دولت تاثیرگذاربودند؟ نگارندگان بر این باورند که ملکه های سلجوقی هوشمندانه به شیوه مستقیم از راه هایی چون مشاوره با سلاطین، ایجاد تشکیلات مستقل، فشار بر شاهان سلجوقی در تعیین ولیعهد و ورود در رقابت های سیاسی موجود در دربار و به طور غیرمستقیم با ازدواج های سیاسی در ایجاد روابط دیپلماسی با دولت های دیگر، بر تمامی نهادهای دولتی اشراف و در ساختار دیوانی و تحولات سیاسی و نظامی نقش داشتند.
خلاصه ماشینی:
با توجه به نقش چشمگیر سلاجقه در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران بعد از اسلام و مشارکت سیاسی زنان در این دوران، پژوهش حاضر، با استناد به منابع تاریخی بهویژه فرهنگ نامهها و تاریخهای سیاسی ضمن بررسی تأثیر زنان خاندان سلجوقی در عرصههای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در صدد یافتن پاسخ این پرسش است که نفوذ سیاسی خاتونهای سلجوقی به چه شیوهای بود و چه تأثیراتی بر بدنه سیاسی دولت گذاشت؟ نگارندگان بر این باورند که ملکههای سلجوقی از راههایی همچون مشاوره با سلاطین، ایجاد تشکیلات مستقل، اشراف برمناصب دولتی، فشار بر پادشاهان، در تعیین سلاطین و ورود در رقابتهای سیاسی موجود در دربار، نقش فعال و موثری در ساختار حکومتی و تحولات سیاسی داشتند.
<FootNote No="336" Text=" راوندی، راحة الصدور و آیة السرور، ص 133؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ص 439 ـ 438، این گفته لمبتون نیز ناظر براین واقعیت است «در برخی موارد، صاحب دیوان استیفا و انشاء، وزیر همسر سلطان محسوب میشد و وظیفه رسیدگی به امور املاک و اموال شخصی خاتون را بر عهده داشت» لمبتون، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ص 45.
<FootNote No="339" Text=" صفا، تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران، ص 88؛ زرگرینژاد، نقش اندیسه سیاسی خواجه نظام الملک طوسی در تمرکز قدرت ترکان سلجوقی، ص 2.
"/> بررسی متون ادبی عصر سلاجقه نیز حاکی از آن است که اقتدار بانوان قصرنشین بر رجال درباری نشانه ضعف سلاطین بوده، چنانکه سلطان طغرل بن ارسلان در یکی از سرودههایش مقابله با زنان را جزئی از افتخارات خود میداند:<FootNote No="348" Text=" بنداری، تاریخ سلسه سلجوقی، ص 209.