چکیده:
معنویت نمی تواند محملی برای شریعت گریزی باشد. لازمه دین داری شریعت محوری است. از سوی دیگر دین در درون خود، معنویت را نیز به دنبال دارد. بنابراین لازمه معنویت دینی گام نهادن در وادی شریعت است. اگر چه معنویت امری تشکیکی است؛ اما معنویت بدون پذیرش شریعت الهی بی معناست. امروزه برخی به عدم این تلازم نظر داده و از معنویت منهای دین و معنویت های شریعت گریز سخن می گویند. اگر چه برخی از مولفه ها و لوازم معنویت در بعد سطحی، بدون شریعت هم امکان پذیر است؛ اما بی شریعت هرگز نمی توان در سطوح میانی و بالایی معنویت گام نهاد. ملاصدرا از جمله حکمایی است که طریق معنوی را منهای شریعت نپذیرفته و با تحلیل فلسفی به اثبات معنویت شریعت گرا می پردازد؛ مسالک معنوی که ادعای مفر از شریعت گریزی دارند را تخطئه می کند و آن را غیر معقول می خواند. عبادت و التزام به تکالیف شرعی را شرط ورود به سعادت و کمال آدمی معرفی کرده و از ضرورت عبادات و مناسک شرعی در آثار خود سخن می گوید. در این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه صدرا را درباره نقش شریعت در معنویت دینی بیان داشته و به نقد کج روان در حوزه معنویت های جدید که ادعای معنویت منهای شریعت دارند، خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
"(همان: 363 ـ 361؛ همو، 1354: 502 ـ 500) بیان دیگر برای لزوم پایبندی به شریعت و مناسک عبادی در فلسفه صدرا را میتوان با پیوند میان علم و معرفت و گرایشهای درونی و فطری او بیان داشت؛ با این توضیح که انسان باید ضمن معرفت به خود و علت خویش، استعدادهای درونی خود را با عمل صالح به فعلیت برساند و از عقل بالقوه به بالفعل و مستفاد تعالی یابد.
(همو، 1360 الف: 29؛ 1366: 7 / 240) حکمت وضع احکام شرعی انسانها ممکن است نتوانند به دلایل و حکمتهای امور شرعی پی ببرند؛ اما این اصل کلی وجود دارد که: قطعا شناخت همه آنچه در شریعت آمده، مقدور درک انسانها نیست؛ با این حال میدانیم که هر آنچه را شارع برای انسانها در نظر گرفته، در جهت رشد معنوی و تهذیب نفس انسانی است.
(همان: 363) او امور دیگری نیز برای وضع احکام و مناسک شرعی بیان میکند که عبارتند از: به نظام آوردن احوال مردم در حوزه زندگی مادی و معنوی؛ (همو، 1383: 2 / 287) سیر معنوی و رسیدن به مراتب عالی معنوی (قرب الهی) و کمال انسانی؛ (همو، 1354: 501؛ آشتیانی، 1381: 253) زمینهسازی برای آماده کردن قلب برای اخذ معارف الهی؛ (صدرالدین شیرازی، 1981: 9 / 231؛ همو، 1366: 4 / 324 و 366؛ همو، 1354: 496؛ همو، 1361: 369 ـ 368) دفع خطر شیطان و وسوسههای نفسانی او.
از این جهت، مؤمن خداجوی در مسیر معنویت خود از شریعت و اعمال و مناسک شرعی روی بازنگردانده، لازمه سیر خود را شریعتگزینی میداند؛ بنابراین سلوک معنوی منهای شریعت برای سالک، سعادتآفرین نیست و سبب کمال و قرب را فراهم نمیآورد."