چکیده:
قاعده لا یبطل دم امرئ مسلم از جمله قواعد فقهی است، و قواعد فقهی، احکامی کلی هستند و مجموعه ای از مسائل شرعی همگون و همانند، از ابواب مختلف در آنها مندرج است .نقش قواعد اصولی و فقهی در استنباط احکام به گونه ای است که به هر میزان که احاطه یک فقیه بر این قواعد گسترده تر و عمیقتر باشد، در مقام استنباط می تواند آگاهانه تر و روشن بینانه تر گام بردارد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی تلاش شده به قلمرو قاعده لا یبطل دم امرئ مسلم پرداخته شود و نتایج بدست آمده نشان می دهد که قاعده لا یبطل دم امرئ مسلم است شامل موارد زیر می شود: دیه قاتل فراری، دیه کسی که به صورت غیرارادی موجب مرگ دیگری شده است، در صورت خطای قاضی، مجهول القاتل، مرگ شخصی بر اثر ازدحام جمعیت یا بر اثر فتنه و آشوبها، جنایت غیر عمدی توسط کافر ذمی، دیه ماموری که در حین ماموریت موجب قتل کسی شده است، دیه مکاتبی که مرتکب قتل خطایی شده، در صورت اعسار قاتل در پرداخت دیه، اگر دو نفر همزمان به قتلی اعتراف کنند، عدم ادله کافی جهت اثبات قتل، دیه کسی که بر
اثر اجرای حد بمیرد و دیه مجنونی که مرتکب قتل شد.
خلاصه ماشینی:
زيرا کسي که مرتکب خطايي ميشود و قدرت پرداخت ديه را ندارد، عاقله ندارد، يا وقتي قاتل فرار ميکند، يا قاتل را نميشناسيم اين قاعده دستور ميدهد که براي جلوگيري از هدر رفتن خون مسلمان بايد پرداخت ديه توسط امام يا بيت المال صورت گيرد.
44 در روايات نيز اين حکم تائيد شده است : صحيحه ابي بصير: «قال سألت اباعبدالله عن رجل قتل رجلا متعمدا ثم هرب القاتل فلم يقدر عليه » ابوبصير ميگويد در مورد حکم انساني که شخصي را عمدا به قتل رساند و فرار کرد و نتوانستند به او دسترسي پيدا کنند از امام صادق عليه السلام پرسيدم «قال ان کان له مال اخذت الديۀ من ماله والا فمن الاقرب اليه فالاقرب فان لم يکن له قرابۀ اداه الامام فانه لا يبطل دم امرء مسلم » امام صادق عليه السلام فرمود اگر از قاتل فراري مالي بر جاي ماند ديه از مالش دريافت ميشود و اگر مالي نداشت از اقرب فالاقرب از بستگان يعني عاقله دريافت ميشود و اگر عاقله نداشت امام بايد ديه را بپردازد 45 چون خون مسلمان نبايد هدر برود.
پرداخت ديه فرد مسلماني که در اثر آشوب يا فتنه اي به قتل رسيده است ، يا جراحتي بر او وارد شده است بر عهده بيت المال ميباشد زيرا قاعده «لا يبطل دم امرئ مسلم » شامل تمام اين موارد ميگردد و اگر ديه اين افراد پرداخت نشود موجب ميشود که خون مسلمان هدر رود.