چکیده:
هدیه در سیره امام علی(ع) و بررسی عملکرد آن حضرت در این باره بخصوص در عهد خلافت موضوعی است که مدتی ذهن نویسنده را به خود مشغول می داشت و بر این اساس پژوهش حاضر انجام شد سوال اصلی این تحقیق این بود که دیدگاه حضرت علی(ع) درباره شرایط هدیه دادن و هدیه گرفتن چیست؟ با واکاوی منابع تاریخی، ادبی، فرهنگنامه ای و نهج البلاغه که از قرون نخستین اسلامی باقی مانده است سعی شد پاسخ مناسبی برای سوال مذکور ارائه شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که حضرت امیر (ع) برای هدیه دادن و هدیه گرفتن معیارهای داشتند که از جمله آنها این بود که هدیه باید از اموال شخصی و نه بیت المال داده شود و باید ساده و بی تکلف باشد. هدیه نباید با انگیزه گرفتن منصب و یا موقعیتی دنیایی ارائه شود. امام علی(ع) نسبت به هدیه دادن و هدیه گرفتن ساده و بی تکلف از اقشار ضعیف و گروههایی که از سوی فرصت طلبان و اشراف منزوی شده بودند، راغب بود. هدیه دادن به همسایگان هم در سیره آن بزرگوار ارجحیت داشت آن حضرت با این که هدیهدادن و گرفتن را بسیار نیکو می دانست ولی نسبت به هدیه دادن های بعضی از کارگزارانش از بیت المال به سختی عکس العمل نشان داد.
خلاصه ماشینی:
هديه از غنايم جنگي و بيت المال قبل از خلافت امام علي(ع ) هم برخي خلفا و عمالشان به فکر هديه دادن به امام علي(ع ) بودند در مجموع خلفاي سه گانه به فکر صحابه سرشناس رسول خدا(ص ) – اميرالمومنين - بودند تا از اعتراض و گله وي از غصب حقش بکاهند و بهتر بتوانند به امور مدنظرشان بدون اين که با امام چالشي داشته باشند ، رسيدگي کنند خليفه سوم که مناصب مهم و کليدي را به خويشـاوندان امـويش داده بـود بـه برخي از آنان توصيه ميکرد که هدايايي ويژه و غنايمي مهم را براي حضرت امير(ع ) در نظر بگيرند و از آنجايي که حضرت امير(ع ) از اين نوع هديه ها به شدت متنفر ميشد نسبت به اقدام عمـال عثمـان عکس العمل نشان ميداد.
مردم منطقه سواد و عراق عمدتا ايراني بودنـد و قبـل از اسـلام پايتخـت ايـران شـهر تيسفون در عراق بود شهرهاي ايراني آن منطقه در کنار شهرهاي تازه تاسيس عربي کوفه و بصـره – که پايگاه مجاهدان عرب براي فتح بقيه ايران بود - معروف و مشهور بود حتي در کوفه هم ايرانيـان با نام موالي و عجم ها حضور داشتند و اين حضور بعد از آمدن اميرالمومنين به کوفـه بيشـتر هـم شـد حضرت امير فرقي بين عرب و عجم نميگذاشت و اين شيوه رفتاري امام باعث مـيشـد تـا ايرانيـان بيشتر هواخواه آن جناب باشند ايرانيها خيلي امام را دوست داشتند و آن حضـرت را بـه مراسـم شـان دعوت ميکردند و هديه هاي گرانبهايي نيز براي امام تدارک ميديدنـد آنهـا مـيديدنـد کـه علـي(ع ) بخاطر احترام به شان و شخصيت عجم ها مورد اعتراض اشراف عرب است ١٩ که با توجه بـه شکسـت ايران و روم از اعراب دچار غرور زيادي شده بودند يکبار ايرانيان و موالي با هم در روز جشن مهرگـان هداياي طلايي و مرغوب را تهيه کردند تا امام را غافلگير و از هديه ارزنده اشان متعجب کنند.