چکیده:
توپ از سلاحهای راهبردی و مهمترین ابزار پشتیبانی نیروهای سوارهنظام و پیادهنظام از اواسط دوره صفوی تا پایان دوره قاجار بود. کاربری این سلاح در دوره قاجار نقش مهمی در کامیابی یا عدم کامیابی ارتش قاجاران داشت. در پژوهش پیشرو با ابزار کتابخانهای و مراجعه به منابع اصلی، سفرنامهها و اسناد، با روش توصیفی ـ تحلیلی، توپخانه دوره قاجار به بحث گذاشته شده و هدف اصلی پاسخ به این سوال است که توپخانه چه جایگاهی در نظام قاجاری داشت؟ با بررسی منابع این فرضیه مطرح شد که کارگزاران قاجاری در صدد بودند با ایجاد نظام جدید، توپخانه و پیاده نظام مدرنی همتراز با نمونههای ارتش اروپایی ایجاد نمایند؛ اما موانع عمدهای در جهت ایجاد توپخانه وجود داشت و چنین تلاشهایی در فرهنگ اجتماعی و سیاسی ایران ناکام ماند. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که در ساختار اجتماعی ایران، سران و سواران ایلی جایگاه ویژهای داشتند و آنان مانع از تشکیل پیاده نظام و توپخانه آتشبار به عنوان رقیبان سوارهنظام بودند. بنابراین، در سراسر دوران قاجار و در جنگهای خارجی سوارهنظام چه از نظر تعداد و چه در ساختار نظام، از اهمیت بیشتری نسبت به توپخانه و پیادهنظام برخوردار بود. چنین ساختی یکی از دلائل اصلی ناکامی ارتش قاجار در رویارویی با ارتشهای روس و انگلیس بود.
Cannons were strategic weapons and the most important tool for supporting cavalry and infantry forces coming into use from the middle of the Safavid dynasty to the end of the Qajar era. The use of cannons during the Qajar rule played an important role in the success or failure of the Qajar army. In the present study, with the use of and reference to the main library resources, travel literature and documents, and using a descriptive-analytical method, the artillery of the Qajar era was discussed. The main purpose of the study was to answer the question that how important was the artillery in the Qajar ruling system? By examining the resources, this hypothesis was suggested that Qajar agents sought to create a modern system of artillery and modern infantry similar to those of European armies, but there were major barriers to artillery formation, and such efforts failed in the socio-political culture of Iran. The research findings indicate that in the social structure of Iran, the heads and tribal cavalry enjoyed special importance and prevented the formation of infantry and artillery battery as rivals of the cavalry. Therefore, throughout the Qajar era and in the foreign wars, the cavalry, both in terms of number and structure of the system, was more important than artillery and infantry. Such a construction was one of the main reasons for the Qajar army's failure to confront Russia and English armies.
خلاصه ماشینی:
در پژوهش پيش رو با ابزار کتابخانه اي و مراجعه به منابع اصلي، سفرنامه ها و اسناد، با روش توصيفي ـ تحليلي، توپخانه دوره قاجار به بحث گذاشته شده و هدف اصلي پاسخ به اين سؤال است که توپخانه چه جايگاهي در نظام قاجاري داشت ؟ با بررسي منابع اين فرضيه مطرح شد که کارگزاران قاجاري در صدد بودند با ايجاد نظام جديد، توپخانه و پياده نظام مدرني هم تراز با نمونه هاي ارتش اروپايي ايجاد نمايند؛ اما موانع عمده اي در جهت ايجاد توپخانه وجود داشت و چنين تلاش هايي در فرهنگ اجتماعي و سياسي ايران ناکام ماند.
بنابراين ، پژوهش پيش رو به دنبال پاسخي براي اين پرسش است که توپخانه چه جايگاهي در نظام قاجاري داشت ؟ ١با بررسي منابع اصلي و اسناد اين فرضيه مطرح شد که کارگزاران قاجاري در صدد بودند با ايجاد نظام جديد، توپخانه و پياده نظام مدرني همتراز با نمونه هاي ارتش هاي اروپايي ايجاد نمايند؛ اما موانع عمده اي در جهت ايجاد توپخانه وجود داشت و چنين تلاش هايي در فرهنگ اجتماعي و سياسي ايران ناکام ماند.
دليل اصلي شکست ارتش ايران در اين جنگ نه از غافلگيري روس ها و نه از ناآمادگي ايرانيان بود، بلکه ناشي از به کارگيري توپ هاي روسي و عدم همکاري مستشاران انگليسي با نايب السلطنه بود.
سواره نظام ايلي هسته اصلي ارتش قاجار گزارش هايي که از نيروي نظامي ايران در دوره قاجار رسيده است نمايان گر برتري سواره نظام بر ساير بخش هاي سپاه و اهميت کمتر به پياده نظام و توپخانه بود.