چکیده:
ریاضت از مفاهیم محوری مطرح در عرفان است. در عرفان اسلامی ریاضت یکی از ارکان سلوک و یوگا هم یکی از چهار راهی است که بگودگیتا برای رسیدن به رستگاری پیشنهاد نموده است که به عنوان راه ریاضت مشهور است. نوشتار حاضر به دنبال بررسی ساختار، کارکرد و هدف ریاضت در اندیشههای ابنسینا و پتنجلی، و تفاوتها و شباهتهای موجود میان اندیشههای این دو تن و نیز مقایسه ساختار کلی ریاضت از منظر آنها است نه انطباق یکیک مفاهیم و مسائلی که هر یک از این دو طرح کردهاند. شباهتها و تفاوتیهایی میان یوگا و ریاضت در عرفان اسلامی- در اینجا بهطور خاص در اندیشههای ابنسینا- در شکل و در هدف آن وجود دارد که با روش تحلیلیتوصیفی بدان پرداختهایم.
خلاصه ماشینی:
ارتباط نفس و بدن از منظر ابن سینا و پتنجلی همان طور که اشاره شد نفس انسان در برخی افعال نیاز به بدن دارد و از طریق بدن این اعمال را انجام میدهد و در برخی دیگر بینیاز از بدن و مستقل عمل میکند.
عبادت عارف عبارت از ریاضت دادن همّت ها و قوة وهمی و خیالی اوست ، زیرا همّت های او منشأ اراده های او است و اگر این همت ها و قوای متوهمه و متخیله مانع سرّ باطن او نشوند و سازگار باشند اتصال به حق برای او ملکۀ راسخ میشود و در جرگۀ عالم قدس درمیآید (ابن سینا، ١٣٩٢: ٤٤٢).
به این ترتیب ریاضت دادن جسم و ذهن موجب میشود که توجه قوة متخیله درنتیجۀ توجه نفس به عالم الوهی جلب شود و به کمال خود دست یابد.
هدف یوگا و روش های عملی آن نیز دست یابی به معرفت خاصی است که به انسان میآموزد ماهیت نفس از همۀ چیزهای دیگر جهان متمایز و غیر از عالم ماده ازجمله بدن ، ذهن و انانیت میباشد.
در یوگا خودداریها و ریاضت هایی که فرد به جسم و ذهن خود میدهد با این هدف انجام میشود که فرد در درجۀ اول به ماهیت نفس خود که ازطرفی آگاهی محض و ازطرفی سکون و آرامش و بیفعالیتی آن است پی ببرد.
اما وریتی چیست ؟ فرایند دانستن و علم پیدا کردن به چیزی به این ترتیب است که با فعالیت حواس و ذهن صورت اشیا در عقل مرتسم میشود و سپس عقل به نوبۀ خود آن را در نفس بازتاب میدهد.