چکیده:
دیدگاه عمومی این است که دعا ابزاری است برای درخواست از خدا و برآوردهشدن نیازهای آدمی. حال آنکه در همه ادیان و بهویژه ادیان ابراهیمی دعا فراتر از درخواست و نشاندهنده باورداشتهای انسان و ادیان راجع به خدا است. بررسی ادبیات دعایی در اسلام و مسیحیت نشان میدهد دعا وجوهی فراتر از درخواست دارد. هم در اسلام و هم در مسیحیت دعا، تجربه ناب عرفانی و مقدس معرفی میشود. دعا پیوندی ناگسستنی با الاهیات دارد و بسیاری از اندیشههای الاهیاتی اسلام و مسیحیت در دعا بازنمایی و بازسازی شده است. از سوی دیگر، ماهیت دعا ارتباط و گفتوگو با خداوند است و اگر این ارتباط، صرف به زبان آوردن کلمات و واژگانی بیروح نباشد و مواجهه و ارتباطی پویا و متقابل را در بر بگیرد این گفتوگو بهدرستی صورت گرفته است. این گفتوگو که صمیمانه و دوسویه است از سطح ارتباط من- او خارج میشود و به ارتباط من- تو میرسد. بر این اساس، انسان خدا را همواره در کنار و مخاطب خود میداند و در قالب دعا این گفتمان صمیمانه را به نمایش میگذارد.
خلاصه ماشینی:
بهراستی دعا در پس خود چه اندیشهای در بر دارد و بیانگر چه دیدگاهی است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت دعا در واقع بیانگر دیدگاه ما راجع به خدا، جهان و انسان است، به طوری که میتوان گفت: «دعا زبان ایمان و اعتقاد به خداوند است» (Bowden, 2005: 964) و نمایانگر احساسات و طرز تلقی آدمی راجع به موجود یا موجودات الوهی و مجرد (بخشنده، 1386: 67).
از سوی دیگر، فرد با مشاهده رویدادها و وقایع جهان و علت و معلولهای آن، مسببالاسباب و علةالعلل وقایع هستی را خدا میداند و از اینرو است که دست به دعا برمیدارد تا با مسبب همه امور ارتباط برقرار کند؛ چراکه معتقد است دستگاه آفرینش با همه عظمت و نظمی که دارد، در دست قدرت خداوند است، و شخص میتواند با دعا، نیازهای خود را بخواهد.
این ادیان دعا را ابزاری برای ارتباط با خدا شمردهاند؛ خدایی که متشخص است؛ اراده دارد و خیرخواهانه دستور میدهد و اطاعت را طلب میکند و منتظر دریافت درخواستها و نیایشها است و از گفتوگو با بنده خویش خشنود میشود.
به روایت کتاب مقدس نیز شخصی که دعا میکند در ذهن خود همواره این اعتقادات را به همراه دارد: اول: اطمینان به حضور خداوند؛ دعاها سرشار از حس اطمینان به حضور خداوند است.
این درست است که خداوند دعای همه افراد را میشنود، و به همه مردم نعمتهای بسیار بخشیده است، اما کسی که معتقد باشد مسیح فرزند او نیست، نمیتواند به مثابه پدر با خدا دعا کند.