چکیده:
دیرباز ابزار و وسایل مختلفی برای تعامل و کنش ارتباطی و فرهنگی وجود داشته است. یکی از این ابزارها، سیاحتنامه و داستانهای تخیلی جهانگردان است که البته پیشینهی آن در غرب به سدههای قبل میرسد. کارویژهی بسیاری از این سیاحتنامههادر وهلهی نخست، نقد مناسبات موجود بوده است. «سیاحتنامهی ابراهیمبیگ» یکی از این کتابهاست که در زمان قاجار منتشر شد و تاثیر زیادی بر انقلاب مشروطه داشت. هدف ما در وهلهی نخست در این مقاله، کشف مضامین آشکار و مستتر این متن مهم برای فهم تاثیر آن بر افکار مشروطه خواهان و نیز کارکرد رسانهای آن است. هدف دیگر، درک مناسبات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آن عصر از زوایهی جامعهشناسی سیاسی است. روش پژوهش ما برای پیگیری این دو هدف، «روش تحلیل تماتیک» است که در شمار روشهای کیفی است. ما با جمعآوری و تحلیل داده کیفی بدست آمده از متن دریافتیم که تلاش نویسنده در جهت آگاهسازی مردم به منظور دگرگون ساختن شرایط روزگار خود بوده است. در این زمینه او نخست به «ترسیم وضع موجود» سپس «آسیبشناسی آن وضعیت » و بعد « راههای برون رفت از آن شرایط» و بالاخره «ترسیم وضعیت ایدهآل » به نحو ظریف و دقیق پرداخته است. آشکارسازی و مقوله بندی این مضامین مهم و ارزشمند به نظر ما به غنی سازی ادبیات موجود دربارهی مشروطیت کمک میکند و افزون بر این، این مضامین دارای بار مفهومی و نظری مهمی هستند و میتوانند ما را در فهم مناسبت سیاسی و فرهنگی و اجتماعی دو سدهی گذشته یاری رسانند.
خلاصه ماشینی:
هدف سياحت نامه ابراهيم بيگ که گويا به قلم حاج زين العابدين مراغه اي ١ نوشته شده ، نقد و بررسي اوضاع سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي ، فرهنگي جامعه ايران قبل از مشروطه است ، اين کتاب در واقع رهنموني براي مبارزه باعادت و سنت ، کهنه پرستي و خرافه گرايي است .
اهميت و پيشينه موضوع پژوهش سياحت نامه ابراهيم بيگ بيشتر مورد توجه محققان و اديبان بوده و در حوزه علوم ارتباطات و جامعه شناسي سياسي کمتر به طور مستقل به آن پرداخته شده است .
از اين زاويه و از آن جائي که منابع محدود يا تاحدي غيرقابل استناد درخصوص رابطه مردم با قدرت و حکومت ، در زمان قبل از مشروطه وجود داشته و از طرفي ، بسياري از منابع و کتب تاليفي تاريخي در شرايط سانسور و خفقان نوشته شده اند و مورخان نتوانسته اند حقايق زمان خود را به نگارش درآورند، جايگاه کتاب سياحت نامه ابراهيم بيگ برجسته تر مي شود.
تحليل فوق ، از اين منظر داراي اهميت است که مي تواند مؤلفه ها و تم هاي اصلي و مهم اين رمان را درخصوص يک نوشته ادبي و انقلابي که به باور بسياري از مورخان ، مردم را به انقلاب عليه وضع موجود فرا مي خواند، شناسايي کرده و تاثير آن را بر تحولات زمان خود نشان دهد.