چکیده:
با افزایش شاخص امید به زندگی، جمعیت سالخورده در ایران و جهان رو به افزایش بوده و بهعنوان فاکتوری مهم و تاثیرگذار بر نظام اجتماعی و اقتصادی جوامع، مطرح است. پژوهش پیش رو به بررسی وضعیت سالخوردگی در جمعیت ایران پرداخته است و تلاش میکند تا این شاخص را از منظر جغرافیایی و توزیع فضایی آن بررسی کند. مهمترین شاخصهای ارزیابیکننده وضعیت سالخوردگی در یک فضای زیستی براساس مطالعات انجام شده شامل؛ شاخص سالمندی، نسبت سالمندی، نسبت پیری، نسبت جوانی، بار تکفل، نسبت حمایت پدر و مادر (حمایت عاطفی)، نسبت حمایت بالقوه (حمایت معنوی) میباشند. این پژوهش با روش تحلیل ثانویه دادههای مرکز آمار و با استفاده از برنامهنویسی در محیط متلب و اکسل ـ ماکرو، انجام و برای نمایش فضایی شاخصها از GIS10.2 استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان داد، جمعیت ایران، دوران جوانی خود را پشت سر گذاشته و با روندی صعودی، در حال ورود به میانسالی و سالخوردگی است. این روند در مناطق مرکزی ایران خصوصا تهران، اصفهان، اراک باشدت بیشتر و در مناطق حاشیهتر مانند سیستان و بلوچستان با روند کندتری در حال وقوع است. روند صعودی شاخص سالخوردگی جمعیت ایران بیانگر آن است که دوران بحران پیری در جمعیت ایران چندان دور از انتظار نبوده و باید آن را مهمترین چالش پیش رو در نظام برنامهریزی توسعه و موثر بر تمام جنبههای مدنظر قرار داد.
With an increase in the life expectancy index, the aging population in Iran and the world has grown and taken into consideration as an effective factor on socio- economic system of societies. The present research provides an overview the status of aging in the Iranian population as well as it tries to analyze this indicator from both geographic and spatial distribution perspectives. According to the studies, the most important indicators to assess the status of aging in a biological environment are such as old age indicator, old age ratio, aging ratio, youth ratio, the burden of support, parental support ratio (emotional support), potential support ratio (spiritual support). The research is carried out through secondary analysis data of Iranian Statistical Center as well as using the Matlab and Execl-Macros programming. The results showed that Iranian population has been going through youthfulness increasingly and entering elderly and aging periods. For example in our central regions such as Tehran, Isfahan and Arak, we face to more serious challenges than marginal areas including Sistan and Baluchestan Province. The upward trend in aging index of Iranian population indicates that the aging crisis in the Iranian population is being far away from expected. Thus, the ascending/increasing trend should be taken into consideration as the biggest challenge facing the development planning system as well as its impacts on all aspects of this process.
خلاصه ماشینی:
شاخص سالمندی جمعیت ایران براساس داده های سال ١٣٩٠ (رجوع شود به تصویر صفحه) ٣-٣.
شاخص سالمندی جمعیت ایران براساس داده های سال ١٣٩٠ (رجوع شود به تصویر صفحه) ٣-٣.
توزیع فضایی این شاخص برای جمعیت ایران ، گویای آن است که هرچقدر از مرکز فاصله گرفته و به سمت نواحی حاشیه و مرزی ایران حرکت کنیم (مناطق محروم از رشدو توسعه )، این شاخص از مطلوبیت بالایی برخورداراست ؛ یعنی در مناطق حاشیه ایبه دلیل استقرار قومیت های اصیل ایرانی و یک دست بودن جغرافیای جنسیت ، باتوجه به شرایط فرهنگی و اعتقادی حاکم ، میزان زادوولد بالاتر بوده که این خود سبب میشود تا سالخوردگان از تعداد بیشتری از افراد در سنین بالاتر به عنوان نوه یا نتیجه و نبیره بهره برده که آنها ازگروه های سالخورده حمایت میکنند.
شاخص حمایت پدر و مادر جمعیت ایران براساس داده های سال ١٣٩٠ (رجوع شود به تصویر صفحه) ٥-٣.
با توجه به توزیع فضایی این شاخص جمعیتی در ایران نسبت پیری در نواحی مرکزی بسیار شدیدتر از حاشیه کشور بوده و این نشان می دهد که زیستگاه های مهم و اساسی جمعیت ایران به شدت با کاهش جوانی جمعیت و افزایش نسبی سالمندی مواجه اند.
با توجه به توزیع فضایی این شاخص در ایران براساس داده های سال ١٣٩٠ نسبت جنسی به طور متوسط از توزیع مناسبی برخوردار بوده اما در برخی مناطق به صورت لکه هایی ظاهر شده است که آن نیزبه دلیل برتری نسبت مردان به تعداد زنان بوده است .