چکیده:
نقیضه یا پارادی یکی از انواع آثار ادبی و هنری پرکاربرد با سابقه دیرینه در جوامع مختلف است. در این نوع آثار که در حوزههای گوناگون هنری شامل ادبیات، سینما و موسیقی رواج دارد، اشخاص با اخذ بخشهای مهم آثار دیگران و ایجاد تغییراتی چند در آن از طریق اضافه کردن عناصر نو و ابتکاری با اهدافی متفاوت از اثر اصلی نظیر نقد یا خنداندن مردم اقدام به خلق اثر اشتقاقی مینمایند. وجود چند ویژگی کپیبرداری از اثر اصلی، تغییر آن و جنبه استهزائی در اثر نقیضه، چالشهایی را نسبت به نقض چند حق مادی و معنوی «حق تکثیر اثر»، «حق حرمت اثر» و «حق شهرت اثر» در نظام حقوق مالکیت فکری ایجاد نموده است. گرچه برخی با استناد به استثنائات موجود در قوانین فعلی نظیر استثنای نقد درصدد توجیه مشروعیت خلق پارودی بدون نیاز به کسب اجازه از پدیدآورنده برآمدهاند. با عنایت به ناکافی بودن و عدم پوشش استثنای نقد نسبت بهتمامی مصادیق پارودی، اخیرا بهتدریج قانونگذاران بسیاری از کشورهای پیشرفته با استناد به مبانی و دلایلی همچون اصل آزادی بیان، نظریه استفاده منصفانه و لزوم تعادل بین منافع دارنده و عموم مردم، بهصراحت آن را در زمره استثنائات حقوق مادی قرار دادهاند. با وجود این قانونگذار ایرانی حتی در اصلاحات جدید قانون کپیرایت به این مهم نپرداخته است. پیشنهاد نوشتار حاضر تصریح قانونگذار ایران به قرار دادن نقیضه در جمع استثنائات حقوق مادی در قانون جدید حقوق مالکیت ادبی و هنری است.
خلاصه ماشینی:
گرچه آثار ادبی و هنری بر گرفته از آثار دیگران علاوه بر نقیضه (پارودی) شامل کاریکاتور، پاستیش و مواردی ازایندست است، اما ویژگی انحصاری پارودی در این است که خالق آن برخلاف دیگر آثار برای تفهیم این مطلب که وی درصدد نقد آثار دیگران است، ناگزیر به تقلید و کپیبرداری از بخشهای اصلی و مهم اثر و اضافه کردن ابتکاراتی طنزگونه به آن است که چنانچه بهزودی میآید این امر چالشهایی را در نظام حقوق مالکیت فکری ایجاد نموده است.
1- 1 مفهوم شناسی نقیضه و پارودی 1 ـ نقیضه نقیضه که در لغت از کلمه عربی نقض به معنای شکستن، ویران کردن و سخن برخلاف حق گفتن آمده و نقض و نقیضه به معنای مخالف و تباهکننده است (دهخدا، 1377، ذیل نقیضه) و در ادبیات انگلیسی اصطلاحاً به آن پارودی (porady) گفته میشود (اخوان ثالث، 1374، ص 29) و برخی آن را «نظیره طنز آمیز»(ﺑﺎوﻧﺪﻳﺎن، 1389، ص 628) و «تقلید استهزاء آمیز» (مهدی زاهدی، شیرین شربت زاده، محمدحسین عرفان منش، 1392، ص 216) یا «کنایه هزل» نیز نامیدهاند، نوعی تقلید به شیوهای طنزگونه و تمسخرآمیز از اثر ادبی یا هنری نظیر شعر یا اثر سینمایی شخصی دیگر است که میتواند تقلید از سبک (انوشه، 1379، ص 1376)، محتوا و مضمون، نوع یا ژانر ادبی و تکرار الفاظ و عبارات متن یا حتی تقلید از قافیه و وزن جمله باشد (موسوی گرمارودی، ۱۳۸۰، ص 47).