چکیده:
نفت بهعنوان اصلیترین منبع قدرت اقتصادی و سیاسی همواره در تحولات سیاسی و اجتماعی دولتهای نفتی نقش تعیینکنندهای ایفا کرده است. در مقاله حاضر با بررسی مقایسهای نقش نفت در اقتصاد ایران و نروژ در پی پاسخ به این پرسش هستیم که چرا درآمدهای نفتی در ایران منجر به توسعه اقتصادی نشده، اما در نروژ، پیشران توسعه اقتصادی بوده است؟ فرضیهای که در پاسخ به این سوال در چارچوب مقاله حاضر مورد آزمون قرار گرفته عبارت از این است که تفاوت در سیاستگذاری و مدیریت درآمدهای نفتی بین ایران و نروژ علت آثار متفاوت آن درآمدها در توسعه اقتصادی است. یافتههای مقاله نشان میدهد وابستگی ملی ایران به نفت و هزینه کردن درآمدهای ناشی از آن در چارچوب بودجه و هزینههای جاری منجر به پیامدهای ضد توسعه در ایران شده است. برعکس، در نروژ، به جای تاکید بر سرمایهها یا منابع طبیعی، بر توسعه سرمایههای انسانی تاکید شده و از ثروت نفت بهعنوان پشتوانه و موتور توسعه بهره گرفته شده است. در نروژ با جلوگیری از ورود درآمدهای نفتی به بودجه جاری و ذخیره نمودن آن در صندوق ذخیره ارزی و با مدیریت هوشمندانه، اقدام به سرمایه گذاری در خارج از کشور صورت پذیرفته است و ضمن جلوگیری از تبدیل کشور و دولت به دولتی رانتیر، از این نعمت در مسیر پیشبرد برنامههای توسعه کشور استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
در نروژ با جلوگیری از ورود درآمدهای نفتی به بودجه جاری و ذخیره نمودن آن در صندوق ذخیره ارزی و با مدیریت هوشمندانه، اقدام به سرمایه گذاری در خارج از کشور صورت پذیرفته است و ضمن جلوگیری از تبدیل کشور و دولت به دولتی رانتیر، از این نعمت در مسیر پیشبرد برنامههای توسعه کشور استفاده شده است.
سؤال اصلی مقاله این است که نروژ با چه سازوکاری توانسته عواید نفتی را مدیریت کند تا منتج به توسعهی اقتصادی شود و چرا درآمدهای حاصل از فروش نفت باعث توسعه اقتصادی ایران نشده است؟ 1- مبانی نظری پژوهش: دولت رانتیر و بیماری هلندی برای اولین بار واژه دولت رانتیر در اروپا و در قرن 19 در ادبیات اقتصاددانانی مانند آدام اسمیت، دیوید ریکاردو و کارل مارکس مطرح شد.
با توجه به اینکه منابع طبیعی بهطور مستقیم و ذاتا نمی تواند مانع رشد اقتصادی شود، بهنظر میرسد این پدیده از طریق کانالهایی مانند نوسانات شدید بازار جهانی نفت، افزایش قیمت نسبی کالاهای غیرتجاری (غیرقابل مبادله) نسبت به کالاهای تجاری (قابل مبادله) و در نتیجه، لطمه خوردن به بخش صنایع و کشاورزی، ضعف مهارتهای شغلی و بی توجهی به سرمایه ی انسانی، بهصورت غیرمستقیم موجب بروز برخی انحرافات در عملکرد اقتصادهای متکی بر منابع شده است (حسینی یزدی و توسلی نائینی، 1394: 19).
6- سیاست توسعه ملی و درآمدهای نفتی نروژ 6-1- تاسیس صندوق ذخیره ارزی در نروژ پس از کشف ذخایر نفتی وسیع، برای مقابله با پیامدهای منفی افزایش درآمد ناگهانی و نوسان قیمت نفت و جلوگیری از تاثیرات آن بر روی دیگر بخشهای اقتصاد، در سال 1990 صندوقی برای سرمایه گذاری درآمدهای نفتی نروژی تاسیس شد که دومین صندوق مستمری مستقل در جهان است که تقریبا نیم تریلیون دلار ارزش دارد (موری 1 ، 2010: 2).