چکیده:
رودخانههای مرزی بهعنوان یکی از مهمترین عوارض طبیعی همواره منشا اختلافات بسیاری در روابط بین دولتها محسوب میشوند. رودخانه هیرمند بهعنوان شریان اصلی دریاچه هامون، رودخانه مرزی ایران و افغانستان است که سبب بسیاری از مجادلات مرزی از ابتدای مرزبندی مشخص بین این دو کشور تا به امروز بوده است. عدم پایبندی افغانستان به قرارداد 1351 مبنی بر تامین حقابه رودخانه هیرمند و بهتبع آن، خشکی هامون بهعنوان دریاچهای که حیات سیستان به آن وابسته است، چالشهای فزایندهای را در منطقه سیستان رقم زدهاست. از دیرباز مذاکرات مختلفی میان ایران و افغانستان درباره حقابه ایران صورت گرفته اما تا به امروز این مسئله معلق مانده است. در پژوهش پیشرو، نگارندگان قصد دارند به این پرسش پاسخ دهند که راهبردهای دیپلماسی تامین حقابه رودخانه هیرمند میان ایران و افغانستان چه میباشد؟ در راستای پاسخگویی به این سوال و در چارچوب نظریه بازیها، در مرحله اول بایستی بحران آب هیرمند بهعنوان اولویتی مهم در عرصه سیاستگذاری ایران قرار گیرد. سپس در فرآیند مذاکرات بین ایران و افغانستان و بر اساس دیپلماسی، عقلانیت بازیگران و اولویتها و برداشتهای آنها، دسترسی افغانستان به بندر چابهار و تامین حقابه هیرمند بهعنوان نقطه تعادل و بهترین گزینه برای هر دو کشور برگزیده شود.
خلاصه ماشینی:
حل بازی بین ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند در مرحله حل بازی، با توجه به فرض عقلانیت بازیکنان (ایران و افغانستان )، این مهم دنبـال می شود که از میان استراتژی های بازیکنان ، در عمل کـدام اسـتراتژی رخ مـی دهـد و بایـد رخ دهد؛ نقطه ای که بیشترین عقلانیت و منافع در آن حاکم باشد نقطه تعادل یا نقطه نـش نـام دارد که این همان تنها راهبرد است که بهترین نتیجه را نیز به دنبـال خواهـد داشـت .
راه حل نهایی مسـئله آب هیرمنـد بـه ایـن قـرار است که ایـران ضـمن مـذاکره بـا افغانسـتان ، بـر اعمـال محـدودیت هـای صـادرات و واردات افغانستان از بندر چابهار و مرز میلک تأکید کند و افغانستان نیز بـرای گریـز از اخـتلال در امـر صادرات و واردات خود، اقدام به تأمین حقابه ایران کند؛ اما چرایی برگزینـی ایـن تصـمیم در میان دو کشور در یک مسئله اساسی نهفته است و آن وابستگی رو به افزایش کشـور افغانسـتان به بندر چابهار در امر واردات و به طور ویژه در امر صادرات است کـه ایـن مهـم خـود دلایلـی دارد که به صورت مختصر به آن پرداخته میشود.
نقطه تعادل برای ایران و افغانستان در مسئله آب هیرمند هنگـامی حاصـل می شود که ایران از طریق مذاکره بر اعمـال محـدودیت هـای صـادرات و واردات افغانسـتان از بندر چابهار تأکید کند تا در نهایت افغانستان با پذیرش حقابه رودخانـه هیرمنـد، ایـن امکـان را در اختیار ایران قرار دهد تا تالاب هامون را که حیات منطقه سیستان به آن وابسـته اسـت ، احیـا کند.