چکیده:
خانواده بهعنوان نهاد یا گروه اجتماعی دائماً در حال تغییر و تحول است. مطالعه ساختار خانواده و کموکیف کارکردها در ارتباط با اعضایش و جامعه، مهم ارزیابی میگردد. متاسفانه در تاریخ طولانی ایران تحول خانواده بهطور جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است. این مقاله تلاشی مقدماتی برای شناخت ساختار و کارکردهای خانواده در دوره ساسانی با روش اسنادی است. یافتههای این تحقیق نشان میدهد؛ نوع غالب خانواده در دوره ساسانی «خانواده گسترده» بوده که با دو نهاد سیاسی و دینی دیگر، جامعه آن روز ایران را می­ساخته است. ساختار خانواده در این دوره مردسالار بوده و تعدد زوجات رواج داشته و ازدواجهای درون گروهی تجویز می­شده است. دین رسمی زرتشتی خانواده را نهادی مقدس و نقش اصلی آن را فرزندآوری می­دانسته است. کارکردهای اصلی دیگر خانواده تولید و تامین اقتصادی خانواده و اجتماعی کردن و آموزش فرزندان بوده که باید شغل پدر و مادر را به ارث برده و ادامه می­دادند. در این دوره خویشاوندان پدری جایگاه برتری نسبت به خویشاوندان مادری داشته اند، و پسر ارشد با همسر و فرزندانش با پدر و مادر زندگی می­کرده است.
Family, as a social institution or group, has been evolving throughout history. Evolution of family needs to be studied in order to understand its functions and structure. Unfortunately, the evolution of family during the long Iranian history has not been studied seriously. This paper is an effort to shed some light on the structure and functions of the Iranian family under Sassanids using documentary method. The findings reveal that the dominant form the family in this period was “extended family” which along with the religious and political institutions constructed the Sassanid society. The family structure in this era was patriarchal, polygamy was prevalent, and in-group marriages were preferred. The official religion of the empire, Zoroastrianism, viewed family as a sacred institution with its main function as reproduction. Other functions of the family were production and provision of economic support, socialization and education of offsprings, who had to inherit their father and mother’s jobs. Relatives of father, in this period, had superiority to the relatives of mother’s side, and the oldest son and his family lived with his parents.
خلاصه ماشینی:
البته ، بايد در نظر داشت که وجود آموزه هاي ديني الزاما به معناي شکل گيري ساخت اجتماعي خانواده بر اساس نظام و گزاره هاي ديني نيست ، به خصوص آنکه دين زرتشت که دين مسلط دوران ساسانيان است ، همواره با آيين هاي ديگري، مانند مانوي، زرواني، بودايي، مسيحي، يهودي و ديگر اديان همراه بوده است و در برهه اي از دوران ساساني ، آيين مزدک ظهور و بروزي انقلابي در برابر آيين زرتشتي داشته است (زرين کوب ، ١٣٦٨: ١٢٨).
کتاب زن در حقوق ساساني از کريستيان بارتلمه و ايران در زمان ساسانيان اثر کريستين سن و سرانجام ، کتاب خانوادة ايراني در دوران پيش از اسلام ، نوشتۀ علي اکبر مظاهري که در دهۀ سي قرن بيستم به منزلۀ رسالۀ دکتري در دانشگاه سوربن دفاع شده است نيز از منابع مهم در خصوص وضعيت اجتماعي دوران ساساني است که مي تواند راهنماي مناسبي براي استفاده از منابع اصلي باشد.
اگرچه از نظر قوانين ، ازدواج با هم خون و محارم ٢، ازدواج استقراضي ٣، ازدواج صيغه اي ، 4 ازدواج ابدال ٥ و واگذار شدن يکي از زنان خانه سالار به پسر ارشد امکان پذير بود و گاه به شدت تبليغ مي شد و کمابيش تحقق مي يافت (رضي ، ١٣٨١: ١/ ٣٨٦ ـ ٣٨٩، ٢/ ٨٣١ ـ ٨٧١)؛ ليکن عموما دو نوع ازدواج در خانواده هاي عصر ساساني رايج بوده است : نوع اول ازدواج با دختر باکره اي که با رضاي خاطر و با اذن والدين بر اساس آداب و عرف اجتماعي و مذهبي ازدواج مي کرد.