چکیده:
از مجموع لغات استفاده میشود که نهی به معنای خط قرمز و منتهای یک چیز به کار میرود؛ یعنی
وقتی بخواهند از چیزی منع کنند و منتهای فعل و کاری را بیان نمایند از آن نهی میکنند. به خلاف
امر که در معنای انجام فعل و طلب فعل به کار می رود. معروف و منکر نیز در بسیاری از موارد به معنای
عرفی خویش در خطابات شارع به کار رفتهاند؛ زیرا خطابات شارع به عرف القا می شود؛ البته این درجایی
است که قید و یا قیودی را شارع در آن به کار نبرده و در آن تصرف نکند. با توجه به روایات و آیات
قرآن به نکته لطیفی از جمله مقدمه بودن امر به معروف و نهی از منکر نسبت به ذی المقدمه ای به
مثاب عدم اعانه ظالم و عدم اشاعه فحشاء برمی خوریم؛ یعنی این واجب فرای تعبد، امری مستدل و
منطقی به شمار می رود. از مجموع آیات و روایات نیز میتوان منکر بودن حرام های الهی و معروف
بودن واجبات الهی را استفاده نمود. بررسی روایی و قرآنی و همچنین کلمات بسیاری از فقهای قدیم و
جدید نیز کفایی بودن این واجب مهم الهی را نشان میدهد. البته اختلاف نظر نیز در این زمینه وجود
دارد. ازجمله شیخ طوسی رحمة الله علیه که قائل به عینی بودن آن شده است. همچنین با بررسی کلمات فقها علاوه بر وجوب شرعی و تکلیفی، به عقلی و عقلایی بودن چنین امری پی می بریم و می بینیم که
بزرگانی مانند شیخ طوسی و مرحوم کرکی از متقدمین بر عقلی بودن آن و مرحوم امام رحمه الله ازمتاخرین
بر عقلایی بودن آن اصرار دارند. در نتیجه می توان حتی با استفاده از آیات و روایات، عقلی و عقلایی
بودن چنین امری را اثبات نمود.
خلاصه ماشینی:
با توجه به روایات و آیات قرآن به نکته لطیفی از جمله مقدمه بودن امر به معروف و نهی از منکر نسبت به ذیالمقدمهای به مثاب عدم اعانه ظالم و عدم اشاعه فحشاء برمیخوریم؛ یعنی این واجب فرای تعبد، امری مستدل و منطقی به شمار میرود.
در این زمینه سهم آیات و روایات هم بسیار است که، به جملهای از آن (که شاهد و مستند بحث ما است) اشاره میکنیم؛ آیات «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ 3 ؛ بايد كه از ميان شما گروهى باشند كه به خير دعوت كنند و امر به معروف و نهى از منكر كنند.
همانگونه که در این آین مشاهده میشود: «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ 2 » از وجوبی که از «وَلتَکُن» فهمیده میشود، میتوان دریافت منظور از معروف و منکر همان معنای واجب آن است که، شارع بدان امر و نهی نموده.
همانگونه که از آیه شریفه «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ 3 ؛ بايد كه از ميان شما گروهى باشند كه به خير دعوت كنند و امر به معروف و نهى از منكر كنند.