چکیده:
اندکی قبل از فروپاشی نظام دو قطبی، همکاری مقامات شوروی پیشین با ایران به تحول بزرگی در مناطق مرزی دو کشور منجر شد. در اثر این همکاری، در تاریخ ۲۶/۱۱/۱۳۶۸ مطابق با ۱۵ فوریه ۱۹۹۰ م، یادداشت تفاهمی بین ایران و شوروی منعقد شد که از نظر زمانی اجرای آن با تشکیل جمهوری های مستقل در ماورای مرزهای شمالی ایران همزمان شد. بر اساس مفاد این یادداشت تفاهم، تسهیلاتی در عبور و مرور ساکنان مرزی در نظر گرفته شد؛ از جمله اینکه آنها با دریافت پروانه گذر مرزی می توانند هر سال چهار بار تا شعاع ۴۵ کیلومتری به آن سوی مرز مسافرت کنند. در این تحقیق به بررسی سیر موضوعی طرح پروانه گذر مرزی پرداخته شده و به برخی از ویژگی های آن، به ویژه در ارتباط با جمهوری ترکمنستان - به عنوان یکی از کشورهایی که با فروپاشی شوروی استقلال خود را به دست آورد- اشاره شده است. نتیجه تحقیق نشان داد، چون یادداشت تفاهم اولیه مربوط به طرح گذر مرزی میان ایران و اتحاد جماهیر شوروی منعقد شد ولی در عمل این جمهوری ترکمنستان بود که طرف ایران قرار گرفت، بنابراین در مجموع، دگرگونی های فراوانی در این باره ایجاد شد. از طرفی اجرای این طرح در مناسبات ایران و ترکمنستان، تاثیرات زیادی داشت. تسهیل عبور و مرور ساکنان مناطق مرزی و فراهم شدن زمینه برقراری تماس های بین اتباع مرزنشین دو کشور از نخستین پی آمدهای این امر بوده است.
Shortly before the collapse of the bipolar system, the cooperation of former Soviet officials with Iran led to a major upheaval in the border regions of the two countries. As a result of this cooperation, on 26/11/1368, on 15 February 1990, a Memorandum of Understanding was signed between Iran and the Soviet Union that coincided with the timing of its implementation with the establishment of independent republics across Iran's northern borders. According to the terms of this Memorandum of Understanding, facilities were provided for the transit of border residents, including that they could travel four times up to a 45-kilometer radius each year, subject to a border crossing permit. This study examines the subjective course of the border crossing permit scheme and points to some of its features, especially in relation to the Republic of Turkmenistan - one of the countries that gained its independence with the collapse of the Soviet Union. The result of the research showed that as the Memorandum of Understanding on the border crossing plan between Iran and the Soviet Union was concluded, but in practice, it was the Republic of Turkmenistan that favored Iran, so there was a great deal of change in this regard. On the other hand, the implementation of the plan had a great impact on the relations between Iran and Turkmenistan. The first consequence was the facilitation of the movement of border residents and the provision of contacts between the borderline nationals of the two countries.
خلاصه ماشینی:
به گفته يکي از اعضاي شوراي اسلامي شهر باجگيران ، روزانه حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠ نفر مسافر ترکمن تنها از مرز باجگيران به ايران وارد ميشدند و حدود ٥٠٠ نفر ايراني نيز ازمناطق مختلف کشور به باجگيران مسافرت ميکردند که بيشتر آنها به ترکمنستان نيز ميرفتند و هدف عده اي نيز خريد از بازارچه مرزي بوده است (محمدخاني، ١٣٨٣: مصاحبه حضوري).
بدين ترتيب مواردي از جمله عدم نياز به اخذ گذرنامه و رويداد، عدم نياز به مسافرت و اياب و ذهاب به شهرهاي دورتر جهت گرفتن گذرنامه ، کوتاه بودن زمان صرف شده جهت دريافت پروانه گذر وانجام تماميکارهاي آن در مناطق مرزي، پائين بودن هزينه مورد نياز براي اين امر، مجبور نبودن مسافران به پرداخت هزينه هتل در کشور مقابل ، آن طور که در برخي تورهاي مسافرتي معمول است ، براي مسافراني که قصد ديدار اقوام و خويشاوندان خود را دارند و يا بعد از چند ساعت اقامت در کشور همسايه به کشور خود باز ميگردند، آمار بالاي تردد از معابر مرزي در سال هاي نخست ، تأمين نيازهاي اساسي مرزنشينان به ويژه اتباع ترکمن ، همگي حاکي از تسهيل در امر رفت و آمد مرزنشينان دو کشور ايران و ترکمنستان دارد.
طرح پروانه گذر مرزي يکي از اقدامات مهم در اين راستاست که از سال ١٣٦٨ بين ايران و جمهوري ترکمنستان اجرا شده است .
همچنين همکاري متقابل ايران و ترکمنستان در سال هاي گذشته افزايش يافته است که برخي از اين همکاريها با اجراي طرح پروانه گذر مرزي ارتباط دارد.