چکیده:
درباب چگونگی حقانیت و نجات از منظر ادیان، عمدتاً سه رویکرد انحصارگرایی، شمولگرایی و کثرتگرایی مطرح هستند که هریک مزایا و معایب خودش را دارد. رویکرد تشکیکی بدیل جدیدی است که مطرح میشود و تلاش دارد تا ضمن عاریبودن از مشکلات نظریات مزبور، مزایای آنها را هم داشته باشد. البته بین این رویکرد و شمولگرایی دینی، بهویژه در سنت اسلامی، شباهت بسیاری وجود دارد، ولی لزوماً یکی نیستند. در این رویکرد، شناخت حقیقت مطلق الهی و کلیت آموزههای ادیان و نیز گشودگی راه سعادت و نجات، به طریق تشکیکی تبیین میشود، بهاینصورت که همهی ادیان الهی و گاه برخی ادیان غیرالهی، از حقیقت مطلق و طریق نجات، بهطور تشکیکی و سلسلهوار بهرهمندند، با این تفاوت که هر دین متأخر الهی، مانند اسلام، کمالات ادیان پیشین را دارد و حاوی برخی آموزههای جدیدی است که ممکن است در ادیان قبلی وجود نداشته باشند؛ علاوهبر اینکه همهی ادیان الهی، بهویژه در سطح باورهای بنیادی، بیشترین اشتراک تشکیکی را دارند. پس به تناسب بهرهمندی تشکیکی پیروان ادیان از حقیقت، راه نجات هم برای آنان گشوده است. در این زمینه، با استناد به قرآن، مؤلفههایی چون وحدت تشکیکی در وحی، صراط مستقیم، حقیقت تشکیکی اسلام، تنوع باورهای دینی و نیز اهمیت صفات جمال و رحمانیت الهی میتوانند تبیینکنندهی ویژگی منطقی رویکرد تشکیکی به مسألهی حقانیت و نجات باشند. در این مقاله، ضمن اینکه یافتن رویکردی کارآمد برای پاسخگویی منطقی به پرسش حقانیت و نجات از منظر ادیان، مهم شمرده شده است، تلاش شده تا رویکرد تشکیکی به محک آزمون گذاشته شود.
There are, concerning how is rightfulness and salvation from religions’ point of view, three main approaches including exclusivism, inclusivism and pluralism that each one has its own merits and defects. The gradual approach is introduced as a new alternative theory which tries to be immense from their defects and to have their merits. In this approach, recognizing absolute divine reality and the totality of religions’ teachings and openness of salvation is gradually explained, so that, all heavenly and maybe some non-divine religions have gradually and hierarchically participated of the absolute reality and the way of salvation, with this difference that every latter divine religion, like Islam, has the perfections of former religions and some new teachings that can’t be found in previous religions. Meanwhile all divine religions have gradual unity and commonality in particular regarding fundamental beliefs. So according to gradual participation of reality by believers of religions, the way of salvation, also, is opened. In this case, in this paper, by referring to the holy Quran, we can consider some factors, like gradual unity of revelation, direct way, the gradual reality of Islam, plurality of religious beliefs, the importance of divine merciful attributes that support our theory concerning gradual approach to religious pluralism. In this paper, having noticing significance of finding efficacy approach regarding logical response to the question of rightfulness and salvation in the eye of religions, is tried to test this theory.
خلاصه ماشینی:
اکنون میتوان گفت تشکیکیبودن ایمان و نظام باورهای دینی، به معنی آن است که تاحدودی، کلیت این واقعیت در ادیان الهی و حتی برخی ادیان غیرالهی بیان شده است، اما عالیترین سطح آن، در دین خاتم معرفی شده است؛ ضمن اینکه آیاتی که شرط نجات را ایمان به خدا، روز آخرت و انجام عمل صالح میدانند (بقره: ۶۲)، درواقع ناظر به این حقیقت هستند که ایمان به باورهای یادشده و حتی باورهای فرعی منشعب از آنها و عمل به دستورات دین در قالب اخلاق و اعمال عبادی، قطعاً میان بندگان یکسان نیست، بلکه مطابق با شرایط زندگانی و بلوغ عقلیشان، متفاوت است و درواقع، به اختلاف و اشتراک تشکیکی است.
در این زمینه، میتوان دو گروه از آیات قرآنی را ملاحظه کرد؛ دستهی اول آیاتیاند که بر این دلالت دارند که اسلام، شامل مسیحیت و یهودیت هم میشود و در هر سه دین الهی، بهطور تشکیکی، صراط مستقیم وجود دارد و ملاک رستگاری، ایمان به خدا، روز قیامت و انجام عمل صالح است؛ بنابر بیان دستهی دوم آیاتی، آنهایی که به حقیقت اسلام راه نیافتند که از آنها با عناوین قاصران، مستضعفان و المرجون لامر الله یاد میشود نیز میتوانند براساس رحمت واسعهی خداوند، شایستگی لازم برای نجات را داشته باشند (یس: ۴-۳؛ فتح: ۲؛ بقره: ۱۲۸؛ آلعمران: ۱۹؛ بقره: ۶۲).