چکیده:
سیاستنامهی خواجه نظامالملک، از منظر توجهی که به رویکردهای سیاسی و شیوهی اعمال قدرت سلطان محمود غزنوی نشان میدهد، قابل تامل است. آنچه که خواجه نظامالملک از میراث سیاسی- حکومتی غزنویان به دست میدهد، برتافته از مهمترین دغدغهها، ایدآلها و آمال سیاسی است که خواجه در تلاش برای تئوریزه کردن آن برای ملکشاه سلجوقیست. تلاش خواجه در برجستهسازی برخی ویژگیهای حکومت سلطان محمود مانند پایگاه غلامی- ترکی آن، نوع مواجههاش با دربار خلافت، تلاش وی در جهت سرکوب آنچه خواجه نظامالملک بدعت میخواند، اقتدار وی در مقام مهمترین غازی در جبهههای هندوستان، توجه به اصول دقیق و همراه با جزئیات حکومترانی و دیوانسالاری، اقامهی شکلی ویژه از عدالت که محبوب خواجه بود و مولفههایی از این دست، جایگاه سلطان محمود را در سیاستنامه و کل منظومهی سیاسی- یدئولوژیکی نظام الملک برجسته میسازد به نحوی که تعادل و موازنهی روایتها و حکایات مندرج در سیاستنامه به نفع سلطان محمود سنگینی قابل توجهی دارد. این پژوهش، به روشی توصیفی- تحلیلی، در پی یافتن پاسخی برای دلایل این محبوبیت است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که شیوه و روش سیاستورزی و حکمرانی سلطان محمود غزنوی تقریبا تمامی مولفههای مورد نظر خواجه به منظور تمرکز و تثبیت نوع خاصی از اقتدارگرایی ایدئولوژیک در این دورهی زمانی را دارا بود.
The policy of Khwaja Nizam al-Molk is worthy of attention given to the political approaches and methods of exercising the power of Sultan Mahmud Ghaznavi. What Khwaja Nizam al-Molk has gained from the Ghaznavids' political-governmental legacy is the result of the major concerns, ideals, and political aspirations that Khwaja is trying to theorize for King Seljuk. Khajeh's attempt to highlight some features of the sultanate of Mahmud's government, such as its Turkish-Ghulamite base, its type of confrontation with the court of the caliphate, its attempt to suppress what Khajeh Nizam al-Malik heretics, King Mahmoud's position as an example. Important than the truthfulness that played a crucial role in the ideological system of Khawaja, his authority as the most important goose on the Indian front, paying attention to the precise principles, along with the details of governance and bureaucracy, A special form of justice favored by Khawaja, and such components, the sultan Mahmoud's position in politics and in the entire political system- The ideological system of al-Malik emphasizes that the balance of narratives and anecdotes contained in the policy has a considerable weight in favor of Sultan Mahmoud. This research, in a descriptive-analytical way, seeks to find an answer to the reasons for this popularity. The underlying assumption in this study is that Sultan Mahmoud Ghaznavi's policy and governance style has almost all the components of Khaje's intended focus and consolidation of a particular type of ideological authoritarianism during this period. Was
خلاصه ماشینی:
تلاش خواجه در برجستهسازی برخی ویژگیهای حکومت سلطان محمود مانند پایگاه غلامی ـ ترکی آن، نوع مواجههاش با دربار خلافت، تلاش وی درجهت سرکوب آنچه خواجه نظامالملک بدعت میخواند، اقتدار وی درمقام مهمترین غازی در جبهههای هندوستان، توجه به اصول دقیق و همراه با جزئیات حکومترانی و دیوانسالاری، اقامة شکلی ویژه از عدالت که محبوب خواجه بود، و مؤلفههایی از این دست جایگاه سلطان محمود را در سیاستنامه و کل منظومة سیاسی ـ ایدئولوژیکی نظامالملک برجسته میکند، بهنحویکه تعادل و موازنة روایتها و حکایات مندرج در سیاستنامه بهنفع سلطان محمود سنگینی درخورتوجهی دارد.
اصول و بنیانهای این نحوة تلقی از سیاست و قدرت در اندیشههای سیاسی ایرانشهری ریشه داشت (بنگرید به طباطبایی 1388: 130؛ رستموندی 1388: 263؛ قادری 1378: 112-116) و از مدتها قبل درحکم مهمترین اصول تئوریک سیاسی، چه نزد دربار خلافت بغداد و چه در نظام سیاسی امارتهای محلی شرق ایران، تثبیت شده و کارایی خود را نشان داده بود، اما تحولات پیچیدة این دوره و مطرحشدن برخی عوامل دیگر مانند حضور ترکان بهمثابة نیروهای مسلمان با ظرفیتهای جنگآوری بالا، نقش آنها در یکپارچهسازی نسبی اعتقادی و سرزمینی در ایران، مرکزگریزی و عدم پایبندی آنها به مناسبات شهری، و غیره سبب شد تا لزوم تبیین و تشریح الگویی از سیاست و حکومت مجدداً مطرح شود.
در این نامه، که در نوع خود روایت خواجه نظامالملک از جایگاه سلطان محمود و اهمیت ایدئولوژیک وی برای ساختار قدرت خلافت و سلطنت است، تلاش شده است تا مقام و موقعیت سلطان محمود در نظر خلیفه برجسته شود.