چکیده:
چکیده: جامی ازشعرا وعرفای برجسته ایران درقرن نهم هجری است که آثارارزنده ای به نظم ونثرازوی برجای مانده است ودراین راستا کم وبیش از آثارمتقدمان خودچون سعدی،نظامی،عراقی و به ویژه حافظ وبخصوص درتهکمات تاثیر پذیرفته است. تهکُّم در لغت به معنی ریشخند است و در اصطلاح علم بدیع، نوعی طنز و انتقاد شدید است که در ظاهر کسی را میستایند امّا در باطن، منظور تحقیر و توبیخ آن شخص میباشد. در دیوان اغلب شاعران تهکُم دیده میشود امّا به جرأت میتوان گفت که تا حالا هیچکس به استادی حافظ، از این صنعت ادبی برای کوبیدن مخالفان خود بهره نبرده است و هیچ کس نیز به استادی جامی در تقلید و به کارگیری این آرایهی ادبی مبتنی بر سبک و سیاق حافظ، عمل ننموده است .حافظ از تهکّم برای کوبیدن مخالفان فکری و حکومتی خود و رواج افکار ملامتی و جامی نیز با همهی حشمت و جاهش در نزد سلطان حسین بایقرا و وزیر دانشمندش، امیر علی شیر نوایی از آرایهی تهکُّم برای بیان حقایق و کوبیدن زاهدان ریایی و رواج افکار نقشبندیه بهره برده است. در این تحقیق ضمن بیان دیدگاههای برخی از محققّان در مورد مشرب فکری حافظ و جامی، چهار مضمون مشترک در تهکّمات آنها با عناوین اوّل بی فایدگی زهد خشک و دوّم ریاکاری و منافق بودن اکثر واعظان و زهّاد، سوّم، فریفته شدن زُهّاد به طاعات و عبادات خویش و ندیدن عیوبشان و چهارم ترجیح رندی بر زهد و صوفگیری ذکر گردیده است. کلید واژه: تاثرات ـ جامی -غزل ـ حافظ
Abstract Tahakkom literally means mocking but in rhetoric terms means satire and sever criticism, which outwardly praises one, but inwardly humiliates and rebukes him/her. Tahakkom exists in most of poets’ works, but unquestionably, it can be claimed that no one but Hafez has used this literary figure of speech for flaying his opponents and no one but Jami has been dexterous in using this figure of speech based on Hafez’s style. Here a question raises about how can demonstrate that the mentioned claim is true? In answering this question firstly, we mention some similarities between Hafez and Jami’s love poems (ghazal); then we analyze existing Tahakkoms in their love poems. Hafez used Tahakkom for criticizing his intellectual and governmental opponents and disseminating his blaming ideas. By the same token, Jami in spite of his privileged position by Soltan Hossien Bayghra and his wise vizier Amir Alishir Navayi, used Tahakkom for expressing realties, attacking hypocritical hermits and making Naghshbandiyeh ideas prevalent. In this research, not only some of the researchers’ views about Hafez and Jami’s disposition have been expressed, but also four common themes in their Tahakkoms following the first as uselessness of pharisaism, the second as the hypocrisy of most preachers and hermits, the third as hermits’ being deceived by their worship and ignoring their faults and the last as preference of slyness to asceticism and Sufism, have been mentioned. Key Words: Tahakkom, ghazal, Hafez, Jami
خلاصه ماشینی:
در اين تحقيق ضمن بيان ديدگاه هاي برخي از محققّان در مورد مشرب فکري حافظ و جامي، چهار مضمون مشترک در تهکّمات آن ها با عناوين اوّل بيفايدگي زهد خشک و دوّم رياکاري و منافق بودن اکثر واعظان و زهّاد، سوّم ، فريفته شدن زُهّاد به طاعات و عبادات خويش و نديدن عيوبشان و چهارم ترجيح رندي بر زهد و صوفگيري ذکر گرديده است .
مقدمه تهکُّم در لغت به معني «ريشخند»است و در اصطلاح بديعي، نوعي طنز و انتقاد شديداست که در ظاهر، کسي را مي ستايند امّا در باطن ، منظور ريشخند و تحقير آن است در ديوان اشعار اکثر شاعران تهکُّم ديده مي شود امّا به جرأت ميتوان گفت که تا حالا هيچ کس به استادي حافظ از اين آرايه ادبي براي بيان مقصود خود بهره نبرده است و هيچ کس نيز به استادي جامي در کاربرد اين مضمون ادبي از حافظ متأثر نگرديده است .
ش ) شمس الدين محمّد حافظ بزرگترين غزل سراي ايران در قرن هشتم هجري و از نوابغ ادبي و عرفاني جهان است وي معاصر با حکومت امير مبارزالدين محمّد و شاه شجاع است و در اشعار وي به وضوح روحيه قلندري و تأثير ملامتيه را ميتوان مشاهده کرد وي در غزليّات خود از سعدي، خواجوي کرماني و سلمان ساوجي و خيام و خاقاني تأثير 59 پذيرفته است و با هنرمندي تمام سبک مخصوص به خود به نام «سبک والا» را ابداع نموده و با سرايش غزلهايي با محتواي عرفاني عاشقانه و بهره گيري از هنر شاعري خود به جرأت ميتوان گفت که بهترين حسن طلب و تهکّمات را ميتوان در غزليات وي پيدا نمود وي به وفور با القاب چون صوفي، رند، زاهد، شيخ و واعظ به رياکاران حمله ور ميشود و آن ها را به استهزا و انتقاد ميگيرد.