چکیده:
توجه به مبانی اخلاق برای دستیابی و شناخت دستورالعملهای معین رفتار انسانی، یکی از ضروریات حوزه نظری اخلاق است. مبانی معرفتشناختی از جمله مبانی مطرح در حوزه فرااخلاق است که به تعیین ملاکهای کلی در شناخت احکام و گزارههای اخلاقی پرداخته، منابع و راههای معرفتی را جستوجو و ارزشگذاری میکند. این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و از نوع کتابخانهای است، به تبیین مبانی معرفتشناسی اخلاق از نظر شیخ مفید پرداخته و عقل، وحی، حس و شهود با زیرشاخههایی مانند نظر و تحقیق و حسن و قبح عقلی در حوزه عقل و قرآن، روایات و اجماع در حوزه وحی، نقش کلیدی در معرفت اخلاقی ایفا میکنند. مفید با تکیه بر حسن و قبح ذاتی و اذعان به ادراک آن توسط عقل (حسن و قبح عقلی)، عقل را از منابع مهم معرفتی در اخلاق دانسته است. وی اوصاف و احکام اخلاقی را بر پایه یک سلسله اصول بدیهی بنا نهاده، مناط و ملاک خوبی و بدی احکام غیربدیهی را با ارجاع به بدیهیات تعیین میکند که حاکی از عامگرایی ایشان در اخلاق است. همچنین ارزش احکام و گزارههای اخلاقی را بسان اندیشمندان اخلاقی بر اساس بداهت خوبی عدل و بدی ظلم تشریح میکند و بدینسان در زمره شهودگرایان اخلاقی قرار میگیرد. وحی در موارد زیادی آنچه را عقل فی الجمله تایید میکند، تفصیل داده، در موارد فراوان نقش کاشفیت حکم عقل را بر عهده دارد. تکیه بر شهود عقلانی مشترک در میان انسانها و فاصلهگرفتن از شهودات شخصی غیرقابل استناد و نیز توجه و اهمیت فراوان به عقل و جایگاه آن در معرفت، باعث عقلانیتر و باورپذیرترشدن اخلاق میگردد.
خلاصه ماشینی:
اين مقاله که با روش توصيفي- تحليلي و از نوع کتابخانه اي است ، به تبيين مباني معرفت شناسي اخلاق از نظر شيخ مفيد پرداخته و عقل ، وحي، حس و شهود با زيرشاخه هايي مانند نظر و تحقيق و حسن و قبح عقلي در حوزه عقل و قرآن ، روايات و اجماع در حوزه وحي، نقش کليدي در معرفت اخلاقي ايفا ميکنند.
به همين دليل معارف غيرعقلي- مانند معرفت فطري (قلبي) و اضطراري- را آشکارا انکار ميکند و آيات و روايات موجود در اين بحث را به گونه اي ديگر معنا ميکند (همو، ١٤١٣د، ص ٦٠)، گرچه از منظر شيخ ر پذيرش حجيت عقل در کنار نيازمندي عقل به وحي است و عقل در کيفيت استدلال و نتيجه گيري محتاج ادله نقلي (وحي) است (همو، ١٤١٣ب ، ص ٤٤).
همچنين بر اساس ديدگاه او حسن و قبح ذاتي بر پايه شهود عقلي و بديهيبودن دسته اي از خوبيها و بديهاست ؛ ازاين رو شهودگرايي عقلي شيخ مفيدر درواقع همان پذيرش عقل به عنوان يکي از منابع مهم دستيابي به معرفت اخلاقي است ؛ به گونه ايکه در برخي معارف به صورت بديهي و بدون نياز به استدلال عقلي حاصل شده باشد.
٣. شيخ مفيدر با پذيرش وحي (قرآن و روايات ) به عنوان يکي از راه هاي دستيابي به معرفت اخلاقي بر غناي اخلاق ديني نسبت به اخلاق سکولار دست کم در اين بعد معرفتي افزوده است .