چکیده:
پس از گذشت نزدیک چهار قرن از اختراع چاپ به همت گوتنبرگ، این فناوری با کوشش عباس میرزا و میرزا صالح به ایران انتقال یافت. در این پژوهش با نگاهی به پیشینۀ فناوری چاپ در جهان، چگونگی انتقال فناوری چاپ حروفی را در دورۀ قاجار بررسی می کنیم. اختراعات جدید در فناوری چاپ، بهبود روابط تجاری، زمینههای داخلی انتقال این فناوری، رویکرد ایرانیان نسبت به آن، از موضوعات این تحقیق است.
The printing technology is one of the most important human inventions .After four centuries of the invention of Gutenberg's Printing press technology , this was eventually transferred to Iran by Abbas Mirza during the Qajar era. This study tries based on history of printing technology in the world , how it is transferred Printing press technology from the beginning to Nasser al-Din Shah’s reign. New inventions on printing technology, the trade relations improvement, internal bases of supply of transferring printing technology, admission or denial of printing technology in Iran and in total Iranian approaches towards printing technology are researched in this article
خلاصه ماشینی:
بنابر مآخذ موجود و تحقیقات دربارٔە آغاز چاپ در ایران، نام دو شخص به عنوان اولین کسانی که فناوری چاپ را به ایران آورده اند مطرح است : میرزا صالح شیرازی که در سال ١٢٣١ق / ١٨١٥م از محصلان اعزامی به اروپا (انگلیس ) بود وهنگام بازگشت یک دستگاه چاپ به ایران آورد؛ دیگری ، میرزا زین العابدین تبریزی که در ١٨١٦م /١٢٣٢ق برای فراگیری فناوری چاپ به روسیه رفت و پس از بازگشت ، نخستین چاپخانه را در تبریز تأسیس کرد.
علاوه بر این دو در برخی منابع از فردی اروپایی به نام ادوارد برجیس (برگس ) نام برده میشود که عباس میرزا او را برای دو هدف استخدام کرده بود: نخست تاسیس چاپخانه با شیوه های جدید در ایران و دوم آموزش فناوری چاپ به ایرانیان (آدمیت ،٣٧٤؛ تربیت ، ٣٧٩)، اما از اقدامات ادوارد برجیس آگاهی های چندانی در دست نیست .
اما چرا عباس میرزا بجای وارد کردن دستگاه چاپ با حروف فارسی از هند، از طریق روسیه اقدام میکند؟ سبب آن را میباید در روابط دیپلماتیک جدید با روسیه پس از عهد نامه گلستان جست و جو کرد: زمینۀ سیاسی برای سفر زین العابدین به روسیه فراهم شده بود.
چنین پرسهای بزرگتری احتمالا سالها بعد به ایران انتقال داده شده اند و به نظر میرسد دو دستگاه اولی میرزا زین العابدین و میرزا صالح ، از نوع دستگاه های چاپ دستی کوچک بوده است ، زیرا هم قابل حمل و نقل و هم ارزان بود.