چکیده:
المنار یکی از مهمترین تفسیرهای اهل سنت با گرایش عقلیاجتماعی در سده معاصر به شمار میآید. ریشه تمایلهای خردگرایانه صاحبان المنار را میتوان در اندیشههای اصلاحگرایانه آنها جستوجو کرد. تأکید عبده و رشید رضا بر بازگشت به قرآن و بازخوانی سنت اسلامیِ متناسب با نیازهای روز جامعه، سبب توجه بیش از پیش آنها به عقلگرایی شده است؛ امری که افراط در آن به تأویلهای دور از ذهن و تفسیر به رأی انجامیده است. این پژوهش با بررسی و تحلیل محتوای تفسیر المنار در صدد است ضمن تبیین ماهیت تجربی عقلگرایی عبده و رشید رضا، ارکان خردگرایی تفسیر المنار را استخراج، و اشکالهای وارد بر آن را بررسی کند. بر مبنای نتایج پژوهش، صاحبان تفسیر المنار به عقل تجربی گرایش دارند و بهشدت با عقل فلسفی مخالفاند. هماهنگی میان قرآن و یافتههای تجربی، همچنین نفی نقلگرایی در پی تقلیدگریزی از مهمترین ارکان گرایش عقلی در تفسیر المنار است. از برجستهترین اشکالهای گرایش عقلی تفسیر المنار نیز میتوان به تأویلهای مادی و حسگرایانه و رویکرد سلفیگرایانه اشاره کرد. این آسیبها که بیشتر پس از حیات عبده در المنار رخنه کرده، سبب دوگانگی رویکرد این تفسیر شده است.
Al-Minar is considered to be of the most outstanding interpretations of the Sunnis during contemporary century having rational- social orientation. The roots of the authors' rational viewcan be traced back to their reformist ideas. Abdoh and Rashid Reza's emphasis on returning to Quran and rereading the Islamic tradition in conformity with the current needs of the society have culminated in their increasing interest in rationalism- the issue in which extremism has resulted in unreasonable and personal interpretations. Investigating and analyzing the content of Al-Minar interpretation, this study, illustrating the experimental nature of rationalism of Aboh and Rashid Reza, tends to discover the fpoundations of rationalism in Al-Minar interpretation and inspect its flaws. According to the obtained results, the authors of this interpretation have tendency towards experimental intellect and severely disagree philosophical intellect. Of the most noteworthy principles of rational orientation in Al-Minar, coordination between Quran and the experimental findings as well as denial of traditionalism following imitation avoidance in Al-Minar could be named. In addition, of the most outstanding forms of intellectualism in Al-Minar, one can refer to material and sense-oriented interpretations plus Salafi approach. These flaws which have penetrated Al-Minar following Abdoh's life have given a dual approach to this interpretation.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش با بررسي و تحليل محتـواي تفسـير المنـار در صـدد اسـت ضمن تبيين ماهيت تجربي عقل گرايي عبده و رشيد رضا، ارکان خردگرايي تفسير المنار را استخراج ، و اشکال هاي وارد بر آن را بررسي کند.
تأويل هاي صاحبان المنار راجع به برخـي از معجـزه هـاي پيـامبران ، معـارف غيبي و حقايق فراطبيعي به دليل پيرويکردن آنها از عقل تجربـه گـرا و اصـالت دادن بـه ماده و حس است ؛ چنان که طباطبايي گاه در نقد آراي المنار به اين نکته تصريح ميکند.
بر اساس آنچـه ذکـر شـد، حجـم اصلي و بيشتر روايات تفسيري که در المنار به کار رفته ، متعلق بـه رشـيد رضـا اسـت ؛ چنان که خودش ميگويد پس از وفات عبده ضـمن مخالفـت بـا روش وي، از روايـات صحيح مرتبط با آيات بيشتر بهره گرفته است (همان : ١٦/١).
از باب نمونه ، رشيد رضا در تفسير آيه ۶۵ بقـره ، کـه به مسخ جمعي از بنياسرائيل اشاره دارد، با وجود آنکه ظـاهر آيـه بـه مسـخ حقيقـي و ظاهري آنها به ميمون اشاره دارد و رواياتي نيز مؤيد اين مطلب است ، در تأييـد ديـدگاه عقل گرايانه خود به سخني شاذ از مجاهد استناد ميکند که بيانگر مسخ معنوي و بـاطني بنياسرائيل است (همان : ٣٤٤/١-٣٤٥).
نتيجه انديشه اصلاحي عبده و رشيد رضا سبب شده است در تفسير المنار گرايش اجتماعي و هدايتي نمود فراوان داشته باشد.
Al-Imam Mohammad 'Abdu Imam Al-Tajdid wa Al-Islah Al-Dini, [in Arabic], Beirout: Dar Al-'oudat.
Tabarsi, Ahmad ibn 'Ali (1982), Al-Ihtijaj 'Ala Ahl Al-Lijaj [in Arabic], Research: Mohammad Baqir Khursan, Mashhad: Murtada Publication.
Al-Tafsir Al- Kabir (the Great Exegesis), Beirout, Dar AL-Fikr li-l-Tiba‘a wa-l-Nashr wa Al-Tawzi' [in Arabic], First edition.