چکیده:
موضوع این مقاله بررسی دلالت آیه هشت سوره شمس بر معرفت حضوری اخلاقی است. تعدادی از اندیشمندان مسلمان الهام تقوا و فجور را از جنس علم حضوری میدانند. در مقاله تلاش شده است اثبات شود که احتمال حضوری خطاناپذیربودن معرفتهای اخلاقی در آیه مردود است. اهمیت این مسئله رفع مصونیت از خطا در معرفتهای اخلاقی میباشد. ابتدا دو ادعا مبنی بر وجود معرفت حضوری اخلاقی ذکر میشود. در ادامه الهام با توجه به منابع لغوی، تفاسیر و تبینهای عقلانی، معناشناسی میگردد. مطابق معنای الهام ظاهر آیه اطلاق دارد و شامل انواع معرفت حضوری و حصولی بدیهی میگردد. در ضمن سعی شده است برخی کلیدواژههای مربوط به علم حضوری در قرآن مانند قلب و فطرت بررسی شوند که دلالتشان بر معرفت حضوری اخلاقی اثبات نمیگردد. درنهایت احتمال دلالت آیه بر معرفت حضوری رد میشود؛ چون طبق استدلالهای عقلانی، وجود این نوع معرفت محال به نظر میرسد. پس آیه نسبت به آن انصراف دارد. از این جهت نتیجه گرفته میشود الهام فجور و تقوا میتواند انواع دیگری از معرفت مثل بدیهی اولی و فطری منطقی را شامل گردد.
خلاصه ماشینی:
در بررسي پيشينه تحقيق معلوم مي شود پژوهش هاي متعددي به معرفت اخلاقي اختصاص يافته ( /١٩٩٦ ,Sinnott-Armstrong, Timmons /٢٠١٠ ,Zimmerman ١٩٩٧ ,Audi /٢٠٠٦ ,Davis) که بسياري از آنها توسط انديشمندان غربي انجام شده اند؛ لذا بحث را بر اساس قرآن و تقسيم بندي معرفت در فلسفه اسلام که بر معرفت حضوري تأکيد دارد، ارائه نکرده اند.
آيا مي توان انکار کرد که اين جمله از نظر مردم به صورت حقيقي استعمال مي شود: «خداوند اين استدلال را به من الهام کرد»؟ هـ) اطلاق ظاهر آيه در انواع معرفت اخلاقي غير نظري با توجه به اطلاق معناي الهام ، اگر در جمله اي بگويند «خداوند گاهي خوبي و بدي را به انسان الهام مي کند»، مي توانستيم آن را بر هر نوع معرفتي حمل کنيم و از اين جهت اطلاق داشت ، به شرطي که راه رسيدن به آن غير طبيعي و با عنايت خداوند باشد؛ ولي نکته اي در سياق آيه هشت سوره شمس وجود دارد که تا حدودي اين اطلاق گيري را با مشکل مواجه مي کند.
ايشان مي فرمايد چون در برخي آيات (سوره نجم : ١١-١٣) از واژه «رؤيت » براي قلب استفاده شده ، معلوم مي شود دريافت آن حضوري است (مصباح يزدي، ١٣٩٤، ص ٢٢٢)؛ مگر اينکه ايشان از واژه «حضوري » صرف عدم وساطت استدلال را در نظر داشته باشند که - چنان که بعدًا بيان خواهد شد- دليلي بر خطاناپذيربودن اين گونه علوم وجود ندارد.