چکیده:
یکی از مباحث پرمناقشه عرفان اسلامی، متصور شدن قدرت کرامت گونه برای شیوخ متصوفه است. عرفا از دوره سلجوقی(590-429 ه.ق)، کرامات را نشان صدق ولایت شیوخ در جانشینی پیامبر (ص) می دانستند و چون این گفتمان قدرت اجتماعی فوق العاده به آنها می بخشید در اشاعه آن سعی بلیغ داشتند. کتاب «مقامات ژنده پیل» نوشته محمد غزنوی به شرح کرامات شیخ احمد جام (م. 536 ه.ق) می پردازد. این کتاب مشحون از حکایاتی کرامت گونه از شیخ جام می باشد که صحت تاریخی بسیاری از آنها قابل اثبات نیست اما درون مایه هر حکایتی بازگو کننده منافع اجتماعی سازندگان آن است. این نوشتار با بررسی حکایاتی از این اثر به کمک دیگر آثار صوفیه و تاریخی آن دوره به تحلیل این موضوع می پردازد که این حکایات تأمین کننده چه منافع اجتماعی مروّجان آن است. نتایج نشان از آن دارد که صوفیه برای نفوذ و تثبیت قدرت اجتماعی خود بر اقشار مختلف جامعه از کرامات بهره می گرفتند. شیخ متناسب با قشر اجتماعی مخاطب خود دست به کرامت میزد و این زیستِ کرامت گونه، او را از دیگران متمایز می ساخت. شیخ برای حفظ موقعیت اجتماعی و جذب مریدان بیشتر به دفاع از منافع اقشار پایین دست جامعه در برابر صاحبان قدرت سیاسی و نظامی می پردازد. البته در بعضی موضوعات اجتماعی، کرامات تلاشی برای تغییر گفتمان غالب نداشت.
One of the distinguishing features of mysticism compared to other forms of spirituality and religiosity in the pre-modern history of Islamic Iran, To think of transcendental power is for the old man and the guide; In order to align knowledge and ideology, mystics created many works to establish their discourse; One of their writing styles is "authority writing" which describes the miracles of mystics. The book "Maghamate of zhende Peel", written by Sadid al-Din Mohammad Ghaznavi, is one of the most important books written in the style of authority writing in the biography of Sheikh Ahmad Jam. In this book, the social, economic and cultural conditions of Sheikh Ahmadjam's era and the socio functions of Sheikh Ahmadjam's deeds are reflected. This article examines the library resources and descriptive-analytical method and concludes that Sheikh Ahmad is the link between them and the rulers of the region due to his high influence between social classes and defends them against oppression and injustic .
خلاصه ماشینی:
تحقيقات تاريخ اجتماعي، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دوفصلنامة علمي (مقالۀ علمی ـ پژوهشی)، سال دهم، شمارة دوم، پاییز و زمستان 1399، 83 - 107 کارکرد اجتماعی کرامات عرفا براساس کتاب مقامات ژندهپیل علیرضا عبادی 1 نجمالدین گیلانی 2 ، علیرضا قیامتی 3 چكيده یکی از مباحث پرمناقشة عرفان اسلامی متصورشدن قدرت کرامتگونه برای شیوخ متصوفه است.
1. 1 پیشینة پژوهش بهنظر بسیاری، تصویر محمد غزنوی از حیات شیخ احمد بسیار مغشوش است و با واقعیتهای زندگی هویدا در آثارش بهغایت تفاوت دارد و در خوشبینانهترین حالت برای آن ارزشی ادبی قائلاند؛ برای نمونه محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب زبان شعر در نثر صوفیه، کرامات را فاقد استدلال علمی و قدرت اقناعکنندگی میپندارد و پذیرش آن را مانند لذت از یک اثر هنری میداند که پشتوانة منطقی ندارد (شفیعی کدکنی 1392: 61-70).
شیخ ازسویی تلاش حداکثری بهکار میبرد تا روابط حسنهای با آنها برقرار کند و ازدیگرسو دیگر حاضر به پذیرش قدرت مطلق آنها نیست، اما از درگیری مستقیم نیز حذر میکند و هیچگاه دست به تحریک آنها نمیزند، زیرا امکان دارد که حکومت مرکزی به درخواست نمایندگانِ خود شیوخ را تبعید کنند؛ گروه سوم، شامل قدرتمندان محلی است که پایگاه اجتماعی قویای در منطقه داشتند مانند رئیس، زمیندار محلی، و....
منزلت اجتماعی شیخ در ابتدای دورة سلجوقی فقط به قدرت معنوی او بستگی داشت، زیرا دولت سلجوقی یکهتاز قدرت نظامی و سیاسی حاکم بر جامعه بود و خلأهای قدرت در فضای سیاسی و نظامی بهسرعت با سپاهیان و قبایل ترکتبار پر میشد و این فرصت به صاحبان خانقاهها داده نمیشد که با سازمانبندی مریدان به قدرت سیاسی دست یابند، اما در جریان غالب (افزایش قدرت مراجع مذهبی در این دوره) صوفیه نیز مانند دیگر طبقات مذهبی بر قدرت مادی خود افزودند.