چکیده:
عدالت مفهوم مرکزی و آموزة بنیادین پیشرفت اسلامی ـ ایرانی است و مرکز ثقل آن در آفاق اندیشة استاد مطهری است و ساحتهای اعتقادی، اخلاقی ـ معنوی و احکامی ـ فقهی را تحت پوشش قرار میدهد. به همین دلیل عدالت در تفکر استاد مطهری، مقیاس خلقت و شریعت است. حال چگونه مقیاس پیشرفت و معیار توسعة همهجانبه و پایدار نباشد؟ بنابراین عدالت مفهوم حِکمی ـ حُکمی و اخلاقی ـ اجتماعی دارد. به همین دلیل عدالت در تکوین و تشریع، عدالت الهی و اجتماعی در جهانبینی استاد مطهری و گفتمان ایدئولوژیک او به هم سرشته است و استعدادها و استحقاقها از یکطرف، قرارگرفتن هرچیز در جای خود، اعطای حق هر صاحب حقی ازطرف دیگر و رعایت توازن و همگرایی توأم با رعایت تفاوت در شرایط متفاوت و تساوی در شرایط مساوی، تحلیل معناشناختی استاد مطهری از عدالت است و سریان و فراگیری عدالت جامعاندیشانه و جامعهشناختی استاد شهید درخصوص عدالت است تا پیشرفت، رشد، توسعه، تعالی و تکامل جامعه از حیث علمی و عملی صورت پذیرد.
عدالت اجتماعی که فلسفة عملی اسلام ناب محمدی(ص) است بر مبنای تعلیم و تزکیة نفس استوار شد تا فرد و جامعة الهی در مدینهالنبی(ص) یا مدینة فاضلة توحیدی ـ ولایی تحقق یابد؛ بنابراین ازنظر استاد شهید مطهری تحقق و تحصّل عدالت اجتماعی بر پنج رکن استوار است که عبارتاند از: 1) قانون عادلانه؛ 2) حکومت و حاکم عدل و عادل؛ 3) جامعة عدالت پذیر؛ 4) نیروهای مدافع عدالت؛ 5) نیروهای اجرایی عدالت.
شهید مطهری عدالت را دارای موقعیتی بینظیر در معرفت اسلامی دانستهاند و سه محور عدالت یعنی عادلبودن، عدالتخواهبودن و عدالتگستربودن را برای اشخاص و افراد در جهت پیشرفت حقیقی و حقیقت پیشرفت اسلامی ـ ایرانی یک ضرورت دانستهاند.
مقالة حاضر عدالت را براساس آرا و آثار استاد شهید مطهری و در پیوست با معرفت، معنویت، عقلانیت، آن هم بر پایة شریعت بررسی میکند تا مفاهیم پنجگانه، ابعاد پنجگانه و ارکان پنجگانة عدالت در ارتباط با عدالت فکری ـ اعتقادی، عدالت اخلاقی ـ تربیتی و عدالت اجتماعی مؤلفههای نظری و عناصر عملی پیشرفت اسلامی ـ ایرانی بر محور اندیشهها و بینشهای متعالی و گرایشها و ارزشهای والای متفکر شهید مرتضی مطهری تبیین شود و تعمیق یابد.