چکیده:
دوام هر جامعهای بر قانون و امنیت مردم آن استوار میباشد. همچنین از قانون میتوان به مثابه مهمترین رشته پیوند میان مردم و حاکمیت نام برد. لذا در طول تاریخ میان اندیشمندان در باب قانون، حاکم و مردم همواره دیدگاههای مختلفی مطرح شده است. مقاله حاضر با روش تاریخی- تحلیلی به طرح این سوال میپردازد که، اندیشه سیاسی توماس هابز، اندیشمند انگلیسی قرن هفدهم میلادی و خواجه نظام الملک طوسی به لحاظ خاستگاه و پیامد چه شباهتها و تفاوتهایی دارد؟ در فرضیه مطرح شده نیز میتوان گفت: مهمترین خاستگاه اندیشه سیاسی هابز مبتنی برقرارداد اجتماعی میباشد، اما خاستگاه اندیشه سیاسی خواجه نظام الملک مبتنی بر دین است، مهمترین وجه تشابه هابز و خواجه نظام الملک طوسی را میتوان بر تقدم امنیت بر عدالت و برابری و به مثابه اصلیترین مفهوم در توجیه حاکمیت مطلقه نام برد. مهمترین یافتههای این پژوهش عبارتند از: در منظومه فکری هابز، قانون بیشتر به نفع حاکم بوده و مردم میبایست از حاکم فرمانبرداری کامل داشته باشند، اما خواجه نظام الملک با تاکید بر حق الهی پادشاهی، مردم را رعیت حاکم دانسته و سیاست استیلا و غلبه را تشدید میسازد. هابز و نظام الملک هر دو امنیت جامعه و مردم را در سایه حاکم قرار میدهند، اما حاکم هابز برگزیده مردم و قرارداد اجتماعی است، اما حاکم خواجه نظام المک برگزیده خداوند میباشد.
The stability of any society is based on the rule of law and the security of its people. Also, the law can be considered as the most important link between the people and sovereignty. Thus, throughout history, theorists have always had different views about the three elements of law, the ruler and the people. The main question and purpose of this article is: What are the similarities and differences between the political thought of Thomas Hobbes, the seventeenth-century English thinker, and the Khwaja Nizam al-Mulk al-Tusi? It can also be said that the most important origin of Hobbes's political thought is based on social contract. However, the origin of Khwaja Nizam al-Mulk's political thought was based on religion. The most important similarity between Hobbes and Khwaja Nizam al-Mulk al-Tusi's view is the priority of security on justice and equality, which is the main concept in justifying absolute sovereignty. The most important findings of this study are as follows: In the Hobbes theory, the law is more in favor of the ruler, and the people must obey the ruler. However, Khwaja Nizam al-Mulk emphasizes the divine right of the kingdom, recognizes the people as the ruling slave, and intensifies the policy of domination. Both Hobbes and Khwaja Nizam al-Mulk believe that the security of the community and the people depend on the ruler. However, in Hobbes's view, the ruler is elected by the people and the social contract, but in Khwaja Nizam al-Mulk's view, the ruler is God’s chosen one. In this article, using the historical analytical method and examining the political and social situation of both thinkers, it has been attempted to investigate and explain the issue.
خلاصه ماشینی:
بررسی تطبیقی اندیشه سیاسی توماس هابز و خواجه نظام الملک طوسی در باب جایگاه حاکم، مردم و قانون در جامعه مهدی مسعودی آشتیانی 1 چکیده دوام هر جامعهای بر قانون و امنیت مردم آن استوار میباشد.
بر این اساس هدف اصلی پژوهش پیشروی بررسی جایگاه حاکم، مردم و قانون در اندیشه سیاسی توماس هابز و خواجه نظام الملک طوسی به شمار میرود.
پیشینه پژوهش در باب آرا و اندیشههای توماس هابز و خواجه نصیرالدین طوسی کتب و مقالات مختلفی در باب موضوعات و مفاهیم گوناگون به رشته تحریر در آمده است، اما پژوهشی که بصورت تطبیقی اندیشه سیاسی هابز و خواجه نظام الملک در باب؛ حاکم، مردم و قانون مورد بررسی قرار دهد، مشاهده نشده است.
در این میان مهمترین مبانی اندیشه سیاسی خواجه نظام الملک را بعنوان شاخصترین وزیر دوران سلجوقی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
با وجود پژوهشهایی که تا پیش از این در رابطه با اندیشه سیاسی هابز و نیز خواجه نظام الملک صورت پذیرفته است، لیکن بررسی مفاهیم مورد توجه در این پژوهش شامل حاکم، مردم و قانون بصورت مستقل در اندیشههای هابز و نیز خواجه نظام تاکنون ممکن نگردیده است.
نتیجهگیری باتوجه به موارد مطرح شده در پژوهش حاضر به این نتیجه میتوان رسید که هابز اندیشه خویش را مبتنی بر قرارداد اجتماعی ایجاد کرده است، در حالیکه از بهترین مشخصات اندیشه سیاسی خواجه نظام الملک اینست که سعی نموده به نظریه ایرانی سلطنت در دوران قبل از اسلام و کوشش در جمع آن با خلافت توجه کند.