چکیده:
بررسی روابط بینامتنی یکی از تأثیرگذارترین و کاربردیترین مقولههای نقد ادبی به حساب میآید. از میان نظریهپردازان بینامتنیت، ژرار ژنت و نظریهی او بیش از سایرین مورد توجّه قرار گرفته است. بینامتنیت ژنت یکـی از اقسـام نظریهی ترامتنیت اوست. از نظر ژنت در صورت وجود عناصر مشترک میان دو متن، رابطهی همحضوری میان آنها برقرار میشود. پس از ظهور اسلام، قرآن به عنوان یک زیرمتن از نظرگاههای مختلف زیباییشناسی صوری و معنایی، مرجع و منبع بسیاری از شاعران بوده است. یکی از این شاعران فیض کاشانی عالم بزرگ شیعی در قرن یازدهم است. اصلیترین زیرمتن تشکیلدهندهی اندیشهی او در غزلیاتش قرآن کریم است. بیتردید در شرح و تفسیر صوری و معنایی غزلیات فیض بررسی روابط بینامتنی قرآن و شعر او موجب شناخت بهتری از شعر او میشود. این پژوهش به شیوهی توصیفی-تحلیلی و بر اساس روش کتابخانهای انجام گرفته است. هدف این جستار، بررسی مناسبات بینامتنی قرآن و غزلیات فیض کاشانی است. برای این منظور از میان نظریههای مختلف بینامتنیت با انتخاب روش خاص بینامتنیت ژرار ژنت به بررسی بینامتنیت قرآنی غزلیات فیض پرداخته میشود. برآیند این پژوهش نشان میدهد که فیض به عنوان یک عالِم و مفسّر قرآنی از میان روابط سهگانهی بینامتنی ژنت(صریح،غیرصریح و ضمنی) در سرتاسر اشعارش به وفور و با تشخّصبخشی و خلق مضامین شعری متفاوت به شیوههای صریح(بهخصوص در حوزهی واژگان)و ضمنی(بهویژه در حوزهی مضامین) از قرآن بهره گرفته است.
The study of intertextual relations is one of the most influential and practical categories of literary criticism. Among intertextuality theorists, Gerard Genettete and his theory have received the most attention. Genette's intertextuality is one of the types of his theory of transtextuality. According to Genette, if there are common elements in two texts, a relation of co-presence is established between them. Since the advent of Islam, the Qur’an as a hypoetext has been the reference and source of many poets from various perspectives of formal and semantic aesthetics. One of these poets is Fayz Kashani, the great Shiite scholar of the 11th century. The main hypotext of his thought in his lyric poetry is the Holy Qur’an. Undoubtedly, in the formal and semantic interpretation of the lyric poetry of Fayz, the study of the intertextual relations between the Qur’an and his poetry leads to a better understanding of his poetry. This descriptive-analytical library research aimed to study the intertextual relations of the Qur’an and the lyric poems of Fayz Kashani using the special method of Genettete's intertextuality. The results of this research show that among Genette's three intertextual relations (i.e., explicit, non-explicit, and implicit), as a Qur’anic scholar and exegete, Fayz has abundantly, throughout his poems, benefited from the Qur’an by identifying and creating different poetic themes in explicit ways (especially in the field of vocabulary) and implicit ways (particularly in the field of themes).
خلاصه ماشینی:
برآیند این پژوهش نشان میدهد که فیض به عنوان یک عالِم و مفسّر قرآنی از میان روابط سهگانهی بینامتنی ژنت(صریح،غیرصریح و ضمنی) در سرتاسر اشعارش به وفور و با تشخّصبخشی و خلق مضامین شعری متفاوت به شیوههای صریح(بهخصوص در حوزهی واژگان)و ضمنی(بهویژه در حوزهی مضامین) از قرآن بهره گرفته است.
1-1-پرسشهای پژوهش بینامتنیت در اشعار فیض در جهت بیان چه مضامینی کاربرد یافته است؟ از میان روابط مختلف بینامتنیت ژنت، فیض کاشانی از چه شیوههایی در پرداخت اشعار خود بهره گرفته است؟ انواع مختلف بینامتنیت ژنت در چه بخشهایی نمود یافته و پرکاربردترین نوع هر کدام چیست؟ در اشعار فیض مناسبات بینامتنی چه تأثیری در تشخّصبخشی و خلق مضامین شعری داشته است؟ 1-2-پیشینهی پژوهش در زمینهی ارتباط قرآن با شعر فیض تاکنون پژوهشهای ارزندهای صورت گرفته است اما در هیچ کدام از آنها تحلیل بینامتنی اشعار فیض از منظر نظریهی ژرار ژنت مورد نظر نبوده است.
فیض در اینجا به صورت غیر آشکار و با بهره گیری مفهومی از آیهای قرآنی یک همحضوری ضمنی را نسبت به متن غائب در کلام خود ایجاد کرده است؛ بنابراین از دیدگاه بینامتنیت ژنت بیت مذکور دارای بینامتنیت ضمنی و از نوع مضمون است.
University of Nebraska Press, Lincoln NE and London A Study of Qur’anic Intertextuality in Fayz Kashani's Lyric Poetry Based on Gérard Genettete's Theory 1 Kheirollah Mahmoudi 2 Hamidreza Hooshmand Sarvestani 3 Abstract Critical discourse analysis is a new approach to discourse analysis that integrates both social and linguistic approaches.