چکیده:
محوطۀ تاریخی تختسلیمان در منطقۀ کوهستانی سرشار از جاذبههای کم نظیر طبیعی - تاریخی که
آتشکدة معروف آذرگشنسب. یعنی آتشکدة شاهان و جنگاوران نیز در آن قرار دارد، در دورۀ ساسانی
مورد توجه بود. به ویژه از زمان خسرو انوشیروان به آن توجه خاصی شده و از آن به بعد بسیار مشهور
میگردد و در کتب تاریخی,ء متون ادبی و مذهبی دربارة این مکان تاریخی زیاد نوشتهاند. از جمله
نوشتههای نویسندگان معاصر حکومت ساسانی و جغرافیانویسان و مورخین سدههای نخستین اسلامی
دربارة این محوطة مقدس سخن بسیار رفته است. این آتشکده در سال ۳ میلادی به واسطة حملة
ارتش روم و شکست سپاهیان خسرو دوم (پرویز) مورد غارت و تخریب قرار گرفت و دیگر هرگز رونق
پیشین را نیافت تا اینکه در دور ایلخانان مغول, آباقاخان با انجام تعمیرات گسترده و ساخت بناهای
جدید به روی شالودة بناهای ساسانی از این جایگاه بسان کاخ تابستانی استفاده گردید و بعد از
ایلخانان مغول این مکان بهصورت شهرکی کم اهمیت با مشاغل گوناگون تا قرن یازده مق به حیات
خود ادامه داد و تا زمانی که هیات آلمانی به سرپرستی ناومان در سال ۱۹۶۰ نخستین گمانهها را در
این محل آغاز کردند متروک ماند. نخستین کاوشهای علمی باستانشناختی در این محوطه از سال
1338 نا ۱۳۵۷ بهمدت بیست سال بوسیله هیات آلمانی به انجام رسید. با توجه به پژوهشهایی
صورت گرفته توسط هیات آلمانی دهکدة آبادی مربوط به دورة هخامنشی در این محل وجود داشته
است. از اواسط دور اشکانی آتشکدهة بزرگی در این محل برپا شد که در دور ساسانی ساختمانهایی
چون چهارتاقی» آتشکده آذرگشنسب و فضای پیرامونی» ایوان غربی (خسرو)» معبد منسوب به آناهیتاء
دهلیز محافظتیء دو دروازة شمالی و جنوبشرقی,» حصار محیطی, تالار ستوندار بران افزوده شده و
تا نیمه نخست سده سوم هجری این آتشگاه برپا بود. پس از آن متروک شد. رونق قابل توجه بعدی
این محل مدت کوتاهی در دورة ایلخانی (قرن ۱۳. م/۰۷. ق) بود که بناهایی چون آثار و بقایای پیرامون
دریاچه. کاخ شکارء تالار ستوندار» هشت ضلعیهاء دوازده ضلعی, دروازه جنوبی و... ایجاد شد. با
پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی, فعالیتهای پژوهشی بهمدت پانزده سال متوقف شد.
تا اینکه از سال ۱۳۷۲ فعالیت در این محوطه همچون تختجمشید. ء چغازنبیل و... با هدف تداوم
فعالیتهای پژوهشی به عنوان یکی از ده طرح بزرگ بار دیگر از سر گرفته شد. در کاوشهای هیات
ایرانی قسمتهای مختلف این مجموعه شناسایی و مدارکی به دست آمد که نشان میدهد پس از
مرگ آباقاخان, بناهای کاخ شکار مجموعه تخریب و بلافاصله در اواخر همان دوره در پیرامون دروازة
شمالی تختسلیمان شهرکی با بناهای عامالمنفعه همچون مسجد. حمام, کارگاه صنعتی و شماری
متازل مسکونی با مصالح کاخ شکار شکل گرفت. در این توشتار تلاش شده که از یک سو به پیشینۀ
تاریخی - فرهنگی منطقه بر اساس منابع مکتوب به شیوه کتابخانهای و توصیفی و از سوی دیگر به
مرتبط با محوطه تا سال ۱۳۹۰ پرداخته شود.