چکیده:
این مقاله می کوشد وجوه اشتراک و افتراق سه اصطلاح قرائت ، تلاوت و ترتیل را از منظر ادبی و رویه ی عملی قراء، با استفاده از متن قرآن نظیر آیات (فاقرءوا ما تیسر من القرآن ) و (و ان اتلوا القرءان ) و آیه ی (و رتل القرآن ترتیلا) توضیح دهد. قرائت اعم از تلاوت ، و ترتیل مطلق خواندن ، حتی بدون درک معانی و مفاهیم اطلاق می شود. مانند آیه ی (اقرا کتابک )، تلاوت اخص از قرائت است و به خواندن متون و کتب آسمانی دلالت دارد. ترتیل روح کلی حاکم بر قرائت و شیوه ی خواندن است . در بیان امیر المومنین علی٧، ترتیل تجوید حروف و معرفت وقوف است . همچنین به نظر می رسد، نسبت قرائت و تلاوت از لحاظ منطقی، عموم و خصوص مطلق است ؛ به این معنا که هر تلاوتی قرائت است اما هر قرائتی لزوما تلاوت نیست .
خلاصه ماشینی:
٥- شيوه ي قرائت قرآن کريم ؛ قرآن با استناد به آيه ي(و رتلناه ترتيلا)(فرقان ، ٣٢) به «ترتيل » نازل شده است و بر اساس آيه ي شريفه (و رتل القرآن ترتيلا) (مزمل ، ٤٤)، شيوه ي قرائت قرآن نيز بايد به صورت ترتيل باشد (حبيبي و شهيدي، ١٣٩١، ص ٩٣).
پس اصطلاح ترتيل در نظر عالمان تجويد عبارت است از «قرائت قرآن با اداي صحيح حروف و آرامش کامل و توليد هر حرفي از مخرج مربوط به خود با رعايت صفات آن » (قمحاوي، ١٤٠٥، ص ٥) بنابراين در اصطلاح قرائت ، ترتيل عبارت است از: «خواندن قرآن به صورت منظم و شمرده که حروف و کلمات صحيح ادا شوند، همراه با تدبر در معاني آيات » (علامي، ١٣٧٨ش ، ص ٥٠).
معيار صحت قرائت قرآن و مطابقت آن با «ترتيل » يعني جنبه هاي آواشناسي و معناشناسي الفاظ وحياني است که با عنايت به اصل رعايت ترتيل و با توجه به تندي و کندي دور تلاوت و بر اساس هدف قاري از آن ، اقسام و صورت هاي متفاوتي به خود ميگيرد (علامي، ١٣٧٨، ص ٤٩).
بنابراين تدبر در قرآن و کمال انسان به شيوه ي ترتيل صورت ميپذيرد (نقي پور، ١٣٨١، ص ٣٩٥): ٢- مراحل ترتيل ؛ تلاوت قرآن به صورت ترتيل ، به دو دسته تقسيم ميشود؛ الف ) ترتيل در لفظ : مقصود، صحيح خواندن قرآن و قرائت آن به صورت شيوا و شمرده است (سعدي، ١٣٨٤، ص ٣٤) که مصاديق بسياري را در بر ميگيرد: ١- رعايت مخارج حروف ؛ اين بخش قدم اول در ترتيل قرآن است (فخر رازي، ١٣٧١).