چکیده:
بیش از 35 ماده در قانون مجازات اسلامی، مربوط به موضوع قسامه است. یکی از مسائل اختلافی در باب قسامه، کسانی هستند که باید سوگند یاد کنند؛ در وهله نخست، سوگند ویژه اولیای مقتول است و در شرایطی، به شخص مظنون به قتل، ردّ میشود. پرسش آن است که مراد از سوگند خورندگان چه کسانی هستند و ارتباط آنان با مقتول (یا قاتل) چه نوع ارتباطی است؟ این مسأله علیرغم اهمیت آن، در کلمات فقیهان کمتر مطرح شده است در حالی که به لحاظ کاربردی، اجرای قسامه به آن وابسته است. پنج احتمال و چهار قول در اینباره وجود دارد: وارثان بالفعل، طبقات ارث (اعم از وارث بالفعل و بالقوه)، مطلق خویشاوندان، قوم و عشیره و مطلق رجال. قول مشهور میان فقیهان، قوم و عشیره مقتول است. ما در این نوشتار، قول خویشاوندان و بستگان را تقویت کردهایم که مصوّب قانون مجازات نیز هست. ادلّه ما بر این قول: قرآن، ظاهر روایات، کلمات فقیهان و حکمت و فلسفه تشریع قسامه است.
More than 35 articles in the Islamic Penal Code are related to the subject of oath. One of the controversial issues regarding oaths is those who have to swear; In the first place, the oath is specific to the relatives of the victim and in some cases, it is rejected by the person suspected of murder. The question is, who are the swearers and what is their relationship with the victim (or killer)? Despite its importance, this issue has been less raised in the words of the jurists, while in practice, the execution of the oath depends on it. There are five possibilities and four promises in this regard: the actual heirs, the classes of inheritance (including the actual and potential heirs), the absolute relatives, the tribe and the absolute, the rijals. It is a famous saying among the jurists of the tribe and tribe of the slain. In this article, we have strengthened the promise of relatives, which is also approved by the Penal Code. Our evidence for this statement: The Qur'an is the appearance of narrations, the words of jurists, and the wisdom and philosophy of oath legislation.
خلاصه ماشینی:
قانون مجازات اسلامي در ماده ي ٣٣٦ معيار حالفان را وجود خويشاوندي ميان آنان و مدعي دانسته و چنين مقرر داشته است : نصاب قسامه براي اثبات قتل عمدي، سوگند پنجاه مرد از خويشاوندان و بستگان مدعي است .
اينک به بيان محتملات مسأله و سپس تبيين اقوال ميپردازيم : پنج احتمال در باب ميزان انتساب حالفان به مقتول وجود دارد: وارثان فعلي؛ طبقات ارث (بالفعل و بالقوه )؛ مطلق خويشاوندان ، اهل قوم و عشيره ؛ صرف رجل .
روايت اول از علي بن فضيل از امام صادق (ع ) است به اين مضمون که «هرگاه مرد مقتولي در قبيله ي قومي يافت گرديد، همه ي آنها سوگند ياد ميکنند که او را نکشته اند و قاتل او را نميشناسند و سپس ديه را به طور مساوي (مردان بالغ قبيله ) ميپردازند» (حر عاملي، ١٤٠٩: ١٥٣/٢٩).
روايت دوم هم مجمل است و دو احتمال ميدهد زيرا اگر چه در آغاز روايت ، تعبير به «قوم » کرده است ولي اين احتمال وجود دارد که مراد به قرينه ي عبارت «يکي از بستگانشان »، خويشاوندان مقتول باشد نه هر فردي از آن قوم .
امام خميني(ره ) نيز در اين خصوص چنين مينويسند: «آيا در قسامه لازم است که از وارثان بالفعل باشد يا صرفادر طبقات ارث قرار گيرد اگر چه وارث بالفعل نباشد يا فقط بايد عرفا از قبيله و عشيره ي مقتول باشد، هر چند از خويشاوندان او به شمار نيايد؟ ظاهرا وراثت بالفعل معتبر نيست .
قول دوم همه وارثان بالفعل و بالقوه را مستحق سوگند ميداند چرا که در برخي روايات ، به اهل مقتول ، تعبير شده است .