چکیده:
از ابزارهای مهمی که میتوان بهوسیله آن، مفاهیم و مطالب را دقیقتر وسریعتر به اذهان مردم منتقل نمود، استفاده از ضرب المثل، تشبیه، تمثیل و غیره است. قرآن کریم در راستای بیان پیامهای هدایتی در قالبی بلاغی و مفهومی، از ابزارهایی همچون استفاده از مثال و تشبیه تمثیلی بهره برده است. در قرآن مجید حدود 500 آیه وجود داردکه دارای تشبیه، تمثیل، کنایه، مجاز و تشبیه تمثیلی میباشد. این مقاله درصدد است با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، پس از تبیین مفهوم تشبیه تمثیلی و کارکرد قرآنی آن، تشبیهات تمثیلی قرآن کریم در مقوله منافقین و نفاق را مورد بررسی و واکاوی قرار دهد. آنچه مسلم است از ابتدا خلقت حضرت آدم (ع) مبارزه و نبرد حق و باطل برای اثبات توحید و یکتاپرستی و نفی شرک و بتپرستی وجود داشته و تا قیامت نیز وجود خواهد داشت؛ زیرا یکی از مبانی و اصول اوّلیة حق مبارزه با کفر و شرک و باطل است و آیات زیادی در قرآن در همین رابطه نازل شده است. خداوند به همین منظور از تشبیه تمثیلی در قرآن برای تداعی هر چه بیشتر این موضوع به اذهان انسانها استفاده نموده است. ما نیز در این مطالعه آیاتی در این باب آوردهایم و همچنین در قرآن آیات زیادی درباره مذمت کافران و مشرکان و آنچه میپرستند بیان شده است و تمثیلاتی آورده است و حتی سورهای کامل به نام سوره کافرون نازل شده است و قرآن برای آنها تمثیل و تشبیهات زیادی آورده است.
خلاصه ماشینی:
» در آيــه فــوق در حقيقــت ســه تشــبيه اســت : «نــزول آيــات قــرآن » از آســمان وحــي تشبيه بـه نـزول قطـرات حيـات بخـش بـاران شـده ، «دل هـاي انسـان هـا تشـبيه بـه زمـين هـا و دره هــا کــه هــر کــدام بــه انــدازه وســعت وجودشــان بهــره مــيگيرنــد و "وسوســه هــاي شيطاني «بـه کـف هـاي آلـوده روي آب تشـبيه شـده اسـت » کـه ايـن کـف هـا از آب پيـدا نشده ، بلکه از آلـودگي محـل ريـزش آب پيـدا مـيشـود و بـه همـين جهـت وسوسـه هـاي نفـس و شـيطان از تعليمـات الهـي نيسـت ، بلکـه از آلـودگي قلـب انسـان اسـت ، و بـه هـر حـال سـرانجام ، ايـن وسوسـه هـا از دل مؤمنـان برطـرف مـيگـردد و آب زلال وحـي کـه موجــب هــدايت و حيــات انســان هاســت بــاقي مــيمانــد!» (مکــارم شــيرازي، ١٣٧١ش : ج ١٠، ص ١٦٨).
١٤٥ تشـبيه تمثيلـي پيرامـون هـدايت يـا عـدم هـدايت منـوط بـه خواسـت و مشيت الهي تشــبيه حــق و باطــل ، در قالــب بيــان خواســت و مشــيت الهــي پيرامــون گــرايش يــا عدم گرايش به حق ، در آيه ١٢٥ سوره «الانعام » اينگونه مطرح گرديده است : «فمن يـرد اللـه أن يهديـه يشـرح صـدره للإسـلام و مـن يـرد أن يضـله يجعـل صــدره ضــيقا حرجــا کأنمــا يصــعد فـي الســماء کــذلک يجعــل اللــه الــرجس علــي الــذين لا يؤمنــون ؛ آن کــس را کــه خــدا بخواهــد هــدايت کنــد، ســينه اش را بــراي (پــذيرش ) اســلام ، گشــاده مــيســازد؛ و آن کــس را کــه بــه خــاطر اعمــال خــلاف اش بخواهــد گمــراه ســازد، ســينه اش را آن چنــان تنــگ مــيکنــد کــه گويــا مــيخواهــد بــه آسمان بـالا بـرود؛ ايـن گونـه خداونـد پليـدي را بـر افـرادي کـه ايمـان نمـيآورنـد، قـرار ميدهد!» (١٢٥) ارکــان تشــبيه تمثيلــي اول عبــارت اســت از: مشــبه : «مــن يــرد أن يضــله يجعــل صـدره ضـيقا» انســان کـافري کــه سـينه تنــگ دارد.