چکیده:
در خصوص دیة ازالة مجموعی پلکها با وجود اینکه مشهور فقها به ثبوت دیة کامل معتقد شدهاند، برخی ثبوت پنجششم دیه کامل را صائب دانستهاند. اما اختلافنظر در زمینة دیة ازالة انفرادی پلکها شدیدتر است؛ زیرا برخی برای هر یک از پلکها، یکچهارم دیه کامل ثابت دانسته و گروهی به ثبوت دوسوم دیة کامل در پلکهای بالا و یکسوم دیة کامل در پلکهای پایین فتوا داده و عدهای نیز یکسوم دیة کامل در پلکهای بالا و نصف دیة کامل در پلکهای پایین را وجیه دانستهاند. در کنار این نظریات، نظریة ثبوت ارش نیز مطرح شده است. خاستگاه این اختلافات، تفاوت برداشت فقها از نصوص شرعی است. ماده 590 قانون مجازات اسلامی نیز با گزینش یکی از دیدگاههای یاد شده، در ازالة مجموعی، دیه کامل را ثابت دانسته و در ازالة انفرادی، با تمایز میان پلکهای بالا و پایین، برای هر کدام از پلکهای بالا یکششم دیه کامل و برای هر یک از پلکهای پایین یکچهارم دیه کامل تعیین کرده است. برخی پژوهشگران در نقض و ابرام موضع مقنن نظراتی ابراز داشتهاند که جملگی دچار ضعف و اشکال هستند. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی – تحلیلی تمامی آرای بیان شده در این زمینه را ارزیابی کرده و در نهایت ضمن نقد مواضع گوناگون فقهی بدین نتیجه نائل آمده که دلیلی قوی که یارای اثبات یکی از دیدگاههای فوق باشد، در دست نیست. در عین حال نگارندگان معتقدند با بهرهگیری از روش قرینهگرایی که برایند رجوع به مستندات متعدد ظنی است، برای هر یک از پلکها، یکچهارم دیه کامل ثابت دانست.
The majority of jurists issued the Blood money (diyah) of totally removal of all eyelids as a complete diyah, but some issued five sixth of it. If just one eyelid is removed, one fourth, two third for upper eyelid and one third for the lower one, one third for upper eyelid and half for the lower one is mentioned. The origin of this disagreement is different understandings of the religious texts. Article 590 of the Islamic Penal Code is issued a complete diyah for total removal of eyelids, one sixth for each upper ones, and one fourth for each lower ones. The present research with descriptive-analytical approach, evaluated different views regarding this issue and concluded that none of them is provable. But applying evidentialist approach, which is the culmination of numerous probable evidences, the diyah of each eyelid can be calculated as one fourth of a complete diyah.
خلاصه ماشینی:
این نظریه ـ افزون بر اجماع ـ مستند به روایت هشامبنسالم از قول امام صادق علیهالسلام است که میفرماید: «کل ما فی الانسان اثنان ففیهما الدیة وفی احدهما نصف الدیة وما کان واحداً ففیه الدیة (صدوق، 1413ق، ج4، ص133؛ حر عاملی، 1409ق، 29، ص287)؛ هر عضوی از اعضا که دو تا در بدن انسان است، در هر دو دیة کامل و در هر یکی، نصف دیه ثابت است».
شایان ذکر است گرچه عموم فقیهانی که در این زمینه به روایت ظریف عمل کردهاند، صرفاً در راستای ثبوت دیة ازالة انفرادی به آن استناد جستهاند (طوسی، 1407ق، ج10، ص258؛ طباطبایی، 1418ق، ج16، ص432؛ روحانی، 1412ق، ج 26، ص244؛ خوانساری، 1405ق، ج6، ص219)، لکن بر اساس دیدگاه محقق خویی با عنایت به تعیین نشدن دیه برای پلکها ـ در فرض ازالة مجموعی ـ در شرع مقدس، همین روایت در خصوص ازالة مجموعی نیز قابل استناد است و نمیتوان بیش از مقادیر تعیینشده در آن، برای پلکها دیه در نظر گرفت.
اما در صورتی که مراد از غیرتام بودن اجماع، عدم تحقق آن باشد، نمیتوان این ادعا را پذیرفت؛ زیرا اولاً ظاهر عبارات برخی فقهای بزرگ امامیه همانند محقق حلی نشاندهندة اجماعی بودن یا دستکم نبود اختلاف در ثبوت دیة کامل برای ازالة مجموعی پلکهاست؛ چه اینکه او اختلاف فقها را صرفاً ناظر بر دیة ازالة انفرادی پلکها دانسته است: «في الأجفان الدية وفي تقدير كل جفن خلاف» (حلی، 1408ق، ج4، ص245؛ فاضل لنکرانی، 1418 ق، ص123).