چکیده:
تدوين فرهنگ تاريخي عروض شعر فارسي به نحوي که بتوان زمان آغاز به کار رفتن يک وزن و سپس ميزان کاربرد آن در ادوار بعدي و تعيين بسامد و ترسيم فراز و نشيب موجود در تداول هر يک از اوزان عروضي را به دقت تمام تعيين کرد، امروزه خصوصاً با توجه به وجود چاپهاي منقح از دواوين و منظومههاي شعر فارسي، امري بسيار ضروري و مفيد به نظر ميرسد؛ خاصه از آن جهت که جاي چنين فرهنگي ـ البته با ويژگيهاي مذکور فوق ـ در حوزه پژوهشها و منابع موجود خالي است. بديهي است اولين قدم در راه تدوين چنين فرهنگي، بررسي يک يک ديوانهاي شعر فارسي موجود و استخراج نتايج آن به عنوان مواد و عناصر اوليه و اساسي مورد نياز است. اين مقاله، پاسخي است به اين نياز ضروري که در آن ديوان اشعار حسرت همدانی را از جهت رديف، قافيه و اوزان عروضي بررسي کردهايم. روشی که برای این کار مد نظر است، روش توصیفی ـ تحلیلی است. حسرت در اشعار خود، هشت بحر از بحور عروضی استفاده کردهاست که در این میان بحر هزج بسامد بالایی دارد. اکثر اشعار وی در قالب مُسدس و دارای قافیه اسمی هستند. در غزلیات وی حروف روی «ن» و «ر» بیشتر بکار رفتهاند. بسامد استفاده از ردیف و اشعار مردف در غزلیات شاعر زیاد است. در موسیقی کناری، استفاده حسرت از کلمات خوش آهنگ و مصوّت بلند در قافیه باعث زیبایی و گوشنوازی اشعار وی شدهاست.
compilation of the historical culture of persian prose pronouns in such a way that the time of beginning of a weight and then the amount of its use in the next periods and frequency can be determined and the ups and downs in the circulation of each of the prosodic weights can be determined carefully, especially today considering the existence of revised editions of davin and poems of persian poetry, it seems to be very necessary and useful; especially since the place of such a culture - of course with the above-mentioned characteristics - in the field of research and available resources is empty. obviously, the first step in compiling such a culture is to study the existing madnesses of persian poetry one by one and to extract the results as the necessary basic materials and elements. this article is a response to this urgent need in which we have examined the poetry collection of hasrat hamedani in terms of rows, rhymes and prosodic weights. the method used for this work is descriptive-analytical method. in his poems, hasrat has used eight seas of prosody, among which the sea of hazj has a high frequency. most of his poems are in the form of the founder and have a nominal rhyme. in his lyric poems, the letters "n" and "r" are used more. the frequency of using different lines and poems in the poet's sonnets is high. in side music, the use of .
خلاصه ماشینی:
مسأله تحقیق این است که تنوع و کیفیت اوزان غزل حسرت چگونه است و این شاعر در استفاده از موسیقی بیرونی و کناری برای غنای اشعار خود چه نوآوریها و ویژگیهای برجستهای داشته است؟ مقدمه حسرت همدانی متخلص به حسرت، که تذکرهنویسان به اسامی محمد تقی، علی نقی، نقی و ملا محمد تقی از او یاد کردهاند، از شاعران سده سیزدهم و معاصر با فتحعلی شاه قاجار است.
(دهخدا، 1377، ج6: 8954) پیشینه تحقیق در زمینه موسیقی شعر در اشعار شاعران کلاسیک و معاصر کارهای ارزندهای صورت گرفته است ولی در اشعار حسرت همدانی در این خصوص تحقیقی انجام نشده است؛ و این تحقیق با دقت زیاد و ارایه آمار و نمودار و درصد فراوانی، سلیقۀ شاعر در بکار بردن اوزان مختلف، استفاده از ردیف، حرف روی، کلمات قافیه را نشان داده است تا با این کار گوشهای از سبک شعری شاعر و ذوق و قریحه او در سرودن اشعار نمایان گردد.
(همان: 124) اوزان عروضي غزليات حسرت ملا محمد تقی در غزليات خود دقيقاً از هشت بحور عروضي سود جسته است که به ترتيب عبارتند از: 1- بحر هزج: 114 غزل؛ 2- بحر رمل: 85 غزل؛ 3- بحر رجز: 6 غزل؛ 4- بحر مجتث: 4 غزل؛ 5- بحر خفيف: 4 غزل؛ 6- بحر مضارع: 2 غزل؛ 7- بحر متقارب: 2 غزل؛ 8- بحر منسرح: 1 غزل.
نتيجهگيري ملا محمد تقی همدانی در ديوان خود 128 غزل و 15 رباعی دارد که دقيقاً در سرودن غزليات از 8 بحور عروضي سود جستهاست.