چکیده:
آزادی و بندگی اگرچه درظاهر مفهومی متضاد دارند اما در عرفان اسلامی این دو مفهوم دارای ارتباط حقیقی با یکدیگر هستند. عبودیت و حریت مراتبی دارند که سالک در هر مرتبه از سیروسلوک بهرهای از آن دو را در خود متجلیساخته و درنهایت به حقیقت عبودیت و حریت دستمییابد. حافظ این موضوع را در دیوان اشعار خود در چند بیت بهوضوح آورده و آزادی را ثمره تجلی حقیقت بندگی در انسان میداند. این بندگی که حافظ آن را بندگی عاشقانه مینامد، ثمره سلوک عارفانه رهرو حقیقت است. عاشق، آزادهای است که با بندگی، خود را از همه قیدوبندها رهاکرده و مظهر بنده آزاد گردیدهاست. در این مقاله سعیشده با تعمق در بعضی از آراء صوفیه و عرفا ضمن بررسی بنمایههای فکری رابطه آزادی و بندگی از منظر عرفان اسلامی، به بررسی مفهوم بندگی عاشقانه، مراتب و ارتباط آن با آزادگی از دیدگاه حافظ پرداختهشود.
Although freedom and slavery are opposite concepts, they have real connection with each other in Islamic mysticism. Freedom and slavery have degrees and in any degree of devotee’s travelling and behavior, he achieves a portion of it and at the end finds out the real concept of slavery and freedom. Hafez states this in his Divan clearly and indicates that freedom is the result of true slavery manifestation. Hafez belives that there is just one way of slavery. He named it ‘lovely slavery’ which gives freedom to man. A Lover is a free man that releases himself from all limitations by slavery and becomes a free slave. This article examins some of sufia and mystic beliefs in terms of mental bases of connection between freedom and slavery in Islamic mysticism, it also studies lovely slavery concept, degrees of it and its relation with freedom from Hafez’s point of view.
خلاصه ماشینی:
اما پیش از آنکه این موضوع را از دیدگاه حافظ بررسیکنیم، لازم است به جایگاه عبودیت، ربوبیت و حریت در آراء صوفیه و عرفای مسلمان و مراتب و ارتباط آنها با یکدیگر اشارهای هرچند مختصر داشتهباشم.
اما ربوبیت چیست؟ آیا ربوبیت همان حریت است و یا دو مفهوم جدا از یکدیگرند و بهلحاظ مرتبه یکی بر دیگری تفوقدارد؟ رابطه عبودیت با دو مفهوم دیگر چیست؟ آیا در عرفان اسلامی دیدگاه خاصی نسبت به ارتباط آنها وجوددارد و یا آراء متفاوتی دیدهمیشود؟ دیدگاه عارفانه -عاشقانه حافظ نسبت به این موضوع چگونه است؟ پیشینه پژوهش یگانگی دو مفهوم عبودیت و حریت اساس قرآنی دارد.
نتیجهای که آراء مشایخ صوفیه و عرفا در رابطه میان عبودیت با ربوبیت و حریت بهدستمیآید این است که همه آنها در یک نظر متفق هستند و آن اینکه انسان هرچه مراتب بندگی را بیشتر طیکند به همان اندازه از قیدوبندهای هستی آزاد شده و هرچه آزادتر شود ربوبیت در او ظهور بیشتری دارد.
از این میان تنها گروهی از آنها معتقدند اگرچه در مراتب سیروسلوک بنده از هستی متعین آزاد میشود؛ اما به حقیقت حریت نمیرسد مگر با فانیشدن از ذات خود و بقا به ذات حق از عبودیت و ربوبیت فراتر رود.
The Free slave (A Study on Connection between Freedom and Slavery in Islamic Mysticism and Divan of Hafez) Maryam Alsadat Navvabi Ghamsari Assistant professor, Department of Theology (Religion and Mysticism), Farhangian University, College of Fatemat Al-Zahra, Isfahan.