چکیده:
هویت فرهنگی یک جامعه، مولود عوامل متعددی چون: دین، آداب و سنن، هنر و بهطور خاص معماری میباشد، که وجه کاربردی آن در زندگی انسان، موجب اهمیت بهسزایش در شکلگیری تمدنهای باشکوهی مانند اسلام گردیده است. ازآنجاکه بروز و ظهور عینی این تمدن در قالب سازههای هنری ارزشمند، مرهون دانش و مهارت معمارانی برجسته همچون سنان عبدالمنان میباشد، لذا بررسی نوشتارهای برجای مانده از این بزرگان جهت آشنایی با دیدگاههای بیبدیلشان قابل تامل خواهد بود. با در نظر داشتن جایگاه خاص سنان، در توسعه و پیشرفت معماری عثمانی و نیز معماری اسلامی، مطالعه و کندوکاو در متون مربوط به او، بالاخص آنچه از زبان خود معمار گفته شده، راهگشا میباشد؛ در این نگاشته، برگردان فارسی دو تذکرهی ارزشمند او در کتاب "تذکرة البنیان و تذکرة الابنیه: خاطرات معمار سنان" مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در این راستا پس از ارائهی مشخصات فرمی کتاب مذکور، به وجوه تاریخی معماران و معماری دوران پیشامدرن اسلامی، زندگینامهی استاد سنان، معرفی دو تذکرهی او و نهایتا قیاس آنها با رسالهای مشابه بهنام رسالهی معماریه، پرداخته میشود. با این توجه که قیاس این متون با یکدیگر، در فهم بهتر افکار و ذهنیات معماران آن دوران و بهخصوص سنان، موثر خواهد بود.
The cultural identity of a society is influenced by many factors, including religion, customs, art, and especially architecture. Moreover, the practical aspect of architecture in human life has made it important in the formation of civilizations such as Islam. The objective appearance of this civilization in the form of valuable artistic structures is due to the knowledge and skill of prominent architects like Sinan. Therefore, to get acquainted with architects and their unique perspectives, studying of remain historical cited texts is considerable. Due to Sinan's special place in the development of Ottoman architecture, as well as Islamic architecture, exploring the texts related to him, especially what was said by Sinan, is fruitful. Regarding this article, the Persian translation of his two valuable treatises in the form of the book "Tezkiretu'l-Bunyan and Tezkiretu'l-Ebniye: Mimar Sinan Memories" has been reviewed. So, after presenting formic characteristics of the book, historical aspects of pre-modern architecture and architects of Islamic world, the life and works of Sinan, his Biography, his treatise’s introduction and finally a comparison between them and a similar text, Risale-yi Mimariye are discussed; Hence this comparison will be effective in better understanding the thoughts of the architects of that time, especially Sinan.
خلاصه ماشینی:
بنابراین باوجود مستندات مکتوب عدیده درباب حکمرانان و پادشاهان ممالک اسلامی، بهعلت محجورواقعشدن معماران در نظامهای حکومتی نوشتارهای باقیمانده دربارۀ آثار و زندگی آنها چشمگیر نیست؛ چنانکه بهزعم برخی از صاحبنظرانِ این عرصه، همچون گلرو نجیب اوغلو 59 (Gülru Necipoğlu)، بهجز چند رسالۀ معدود متن دیگری دردست نیست.
ذکر این نکته ضروری است که مترجم محترم کتاب در مقالهای با عنوان «رسالههای تذکرةالبنیان و تذکرةالابنیه؛ راهی بهسوی ذهنیت معمار سنان دربارۀ معماری»، که برگرفته از رسالۀ دکتری ایشان با عنوان «تاریخ ذهنیت عامه در معماری ایران» است، با رجوع به این دو متن و نیز دیگر نوشتارهای مرتبط ازجمله رسالۀ معماریه و تحفۀالمعمارین سعی در فهم ذهنیت این معمار عالیقدر کرده و جنبههایی از آن را برای پژوهشگران فارسیزبان امروز عیان کرده است (سلطانی و ندیمی 1397: 5).
دو رسالۀ تذکرةالبنیان (Tezkiretü'l-Bünyan) و تذکرةالابنیه (Tezkiretü'l-Ebniye) متون پژوهشی ارزشمندی دربارۀ زندگی و آثار معمار سنان عبدالمنان 66 است که در این کتاب آمدهاند.
حال، با داشتن این پیشزمینۀ مختصر دربارۀ معماری و جایگاه ویژۀ معمار در جهان اسلام و بهطور خاص حکومت عثمانی، گاه آن رسیده است که احوالات استاد سنان و دو تذکرۀ موردبحث، بهمثابۀ معدود منابع ذیقیمت برجایمانده از آن روزگار، بررسی شود.
چنانکه پیشتر نیز ذکر شد، رسالۀ اول را جعفر افندی، از معماران اوایل قرن یازدهم هجری، در مناقب محمد بن عبدالمعین، معمار عالیقدر آناتولی در دوران عثمانی و ازجمله شاگردان سنان، به رشتۀ تحریر درآورده است (افندی 1389: 5)، درحالیکه دومین منبع یکی از منابع دستاول دربارۀ معمار سنان، در زمان او، ولی بهطور ناتمام پدید آمده و ملول مریچ (Rıfkı Melûl Meriç) آن را منتشر کرده است.