چکیده:
امام خمینی بر فصل پنجم مقدمه قیصری بر فصوصالحکم ابن عربی که در باب حضرات خمس است، تعلیقاتی نگاشته که برای فهم مقدمه قیصری از منظر ذوقیات عرفانی قابل تأمل است؛ چرا که امام به طور کلی فصوصالحکم را کتابی ذوقی میدانست. در ذوق عرفانی امام، اولین حضرت از حضرات خمس، غیب مطلق است که دارای اسمای ذاتی است و عالم آن نیز سرّ وجودی هر موجودی است. دومین حضرت، شهادت مطلق است و عالم آن عالم اعیان است. سومین حضرت، ارواح است و عالم آن، عالم عقول و نفوس است. چهارمین حضرت، حضرت مثال است و عالم آن، عالم ملکوت اسفل است. پنجمین حضرت، احدیت جمع اسمای غیبی و شهادتی است و عالم آن نیز کون جامع است. امام در مقابل کسانی که معتقدند با حرکت جوهری، شخصیت اشخاص در هر حرکتى از بین رفته و موجود جدید غیر از موجود معدوم قبلی است، میگوید هیولى خودش تحصلی ندارد و با متحصل، موجود مىشود و وحدت، کثرت، وجود و عدم تابع اوست و آن متحصل، صورت است؛ لذا صورت آن اشیایى که داراى نفوس مجردهاند، غیر متغیر و ثابت است و وحدت شىء با آن محفوظ بوده و آن صورت حافظ وحدات فرد است. از منظر امام هر اسمی از اسمای الهی جامع همه اسماء است و لذا شامل همه حقایق میشود؛ چرا که هر اسمی از اسماء با ذات الهی متحد است و همه اسمای الهی نیز با یکدیگر متحدند. بدینسان تحلیل، تبیین و نقد تعلیقات امام بر مقدمه قیصری هدف این مقاله است.
خلاصه ماشینی:
او اين دوازده فصل را به عنوان مدخلي بر علم عرفان نگاشت و خود معتقد است چون علم به اسرار کتاب فصوص الحکم متوقف بر شناختن قواعد و اصولي اســت که عرفا بر آن اتفاق دارند، فصولي را به عنوان مقدمه نگاشته و در آن فصول ، اصولي را بيان کرد که مبتني بر قاعدٔە توحيد است ، به گونه اي که از اين فصول مقدماتي ، بيشتر قواعد علم عرفان دانسته مي شود و لذا اين مقدمه را بر دوازده فصل ، بدين شرح بنيان نهاد: فصل اول در وجود که حق تعالي است ؛ فصل دوم در اسماء و صفات حق تعالي ؛ فصل سوم در اعيــان ثابته ؛ فصل چهارم در جوهــر و عرض ؛ فصل پنجم در عوالم کلي و حضرات خمس ؛ فصل ششــم در عالم مثال ؛ فصل هفتم در مراتب کشــف ؛ فصل هشــتم در اينکه عالم صورت حقيقي انســان اســت ؛ فصل نهم در خلافت حقيقت محمديه ؛ فصل دهم در بيان روح اعظم و مراتب و اســمائش در عالم انساني ؛ فصل يازدهم در بازگشت روح و مظاهر علوي و سفلاي آن به حق تعالي و فصل دوازدهم در نبوت ، رسالت و ولايت (قيصري ، ۱۳۹۷، ج ۱: ۱۶ و ۱۸).