چکیده:
امروزه با توجه به بحران های زیست- محیطی که در چند دهه اخیر با آن ها روبه رو هستیم وشاید در آینده ای نه چندان دور به تهدیدات جدی تری تبدیل شوند ، بحث پایداری و توسعه پایدار در معماری و شهرسازی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته اند. متخصصین کشور ما نیز از این جریان دور نیستند و پژوهش های دانشگاهی بیانگر میزان اهمیت بحث معماری پایدار در بین جامعه ی علمی ایران است. آسباد ها از سازه های کهن این مرز و بوم هستند که نقشی اساسی در تامین معاش ساکنان بخشی از قسمت های شرقی ایران داشته اند و همچنین نمودی از ترکیب معماری سنتی با نیازهای زیست بوم و بهره گیری مناسب از انرژی های پاک به شمار می آیند. ضرورت پژوهش حاضر از آن جا ناشی می شود که در دهه های اخیر با توجه به مشکل تجدیدناپذیر بودن سوخت های فسیلی و همچنین بحران زیست محیطی ناشی از استفاده از این سوخت ها نیاز به استفاده از انرژی های پاک به شدت احساس می شود . به همین جهت معماری پایدار و سازه هایی که در این راستا عمل می کنند اهمیت ویژه ای می یابد. بنابراین شناخت سازه ای مثل آسباد که در جهت بهره وری از انرژی پاک باد عمل می کند ضرورت می یابد. سوال پژوهش این است که مولفه ها و قواعد معماری پایدار تا چه اندازه در ساختار و عملکرد آسبادهای مناطق شرقی ایران رعایت شده اند ؟ هدف از نگارش این مقاله این است که با بازشناسی ساختار و اجزاء آسباد ها، آن ها را به عنوان نماد معماری پایدارایران معرفی کند. به طور کلی روش تحقیق در این پژوهش ازنوع توصیفی – تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای بوده است. به این صورت که پس از شناخت پیشینه و دسته بندی آسبادها ، کارکرد و اجزا آن ها بررسی شده و در نهایت به بررسی مولفه های مربوط به معماری پایدار که در این سازه ها به کاررفته اند پرداخته خواهد شد. سپس نتیجه گیری می شود که به جهت رعایت قواعد عمومی معماری پایدار مانند سازگاری با اقلیم ، بهره گیری از مصالح بوم آورد و صرفه جویی در استفاده از منابع انرژی ، این بناها می توانند به عنوان الگوی معماری پایدار در کشورمان معرفی شوند و پیشنهاد می شود که با به روزآوری سازوکار آسبادها قدمی جدید در مسیر معماری پایدار برداشته شود.
خلاصه ماشینی:
گفتنی است که این مقاله آغازگر انجام پژوهش هایی در جهت معرفی بیشتر این بنا بوده است ( نادری،١٣٥٦: ٧٥-٨٥) گاش در کتاب نیروگاه های بادی ، به شرح توسعه ی آسبادها پرداخته و آسیاهای بادی ایرانی را افغانستانی نامیده است ( ٢٠١٢:١٥ , Gasch) 120 معماری شناسی | نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران کتاب (( خواف در گذر تاریخ )) پژوهش دیگری است که در آن به معرفی آسبادهای خواف ، نحوه ی کارکرد آن ها، اجزا و ضرب المثل های مربوط به آن پرداخته شده است (احراری ،٢٨:١٣٨٣) بیتا قهرمانی و علی اصغر بهادری در مقاله های تحت عنوان (( آسبادهای نشتیفان مثالی برای مهندسی هوشمندانه ایرانی )) برای نخستین بار نقشه ی کامل و دقیق یک آسباد را ترسیم کرده اند و به معرفی آسبادهای منطقه نشتیفان و فنون ساخت و مراحل اجرا و مصالح بومی و منابع آن ها پرداخته اند و نشان داده اند که یک مهندسی بومی چگونه توانسته است به یکی از حیاتی ترین نیازهای ساکنین روستای نشتیفان پاسخی هوشمندانه بدهد ( قهرمانی و بهادری، ١٣٩٢ : ٥١-٦٤) رحیمی آسیاهای بادی را به دو دسته محورعمودی و محور افقی تقسیم می کند و ضمن اشاره به دو مزیت آسیاهای بادی محور عمودی و در مقایسه با آسیاهای بادی محور افقی که عبارت اند از عدم نیاز به تنظیم مداوم برای قرار گرفتن در برابر باد و امکان قرارگیری در ارتفاع پایین تر و نزدیک سطح زمین ، از برتری نمونه ایرانی و ضرورت بهره گیری از این تجربه ارزشمند سخن به میان آمده است (رحیمی ، ١٣٨٦ : ٧-١٣) زایاتس آسبادهای واقع در منطقه سیستان را مورد بررسی قرار داده و ضمن توضیح ساختار و عملکرد این آسیاهای بادی ، کاربردهای متعددی را برای آن ها ذکر می کند و تصاویر ارزشمندی را از آسبادهای اولیه ارائه می دهد (٧٠٠-٦٩٠ :٢٠١٥ ,Zayats) محمد جواد مهدوی نژاد به همراه همکاران در پژهشی که تحت عنوان (( آسبادها قدیمی ترین آسیاهای بادی در جهان )) انجام داده اند ، ابتدا به پیشینه ی تاریخی آسباد ها اشاره کرده اند و سپس به دسته بندی آسبادها ، طرزکار آن ها و نحوه ی تکامل شان پرداخته اند و در نهایت پیشنهاد هایی را جهت باززنده سازی این سازه های ارزشمند ارائه داده اند ( مهدوی نژآد و دیگران ، ١٣٩١ : ٥٤-٤٣) مقاله حاضر ضمن پرداختن به مقوله ی آسبادها و تاریخچه و دسته بندی آن ها ، به بررسی معماری این سازه ها پرداخته و در قالب جدول به بررسی دقیق اجزای معماری آسبادها پرداخته است .