چکیده:
بیشک آثار فِرقنگاری اسلامی بیتأثیر از منازعات کلامی ـ جدلی بهویژه دربارۀ گروههای منتسب به شیعیان نبوده است. بنابر یک نظر، اسحاقیه یکی از همین فرقههای غالی شیعی است که جهتگیریهای کلامی در گزارش اندیشههای مؤسّس آن ابویعقوب اسحاق بن محمد بن أبان نخعی احمر بصری مؤثر بوده است، از این رو برخی تلاشهایی را برای تنزیه وی از این اتهامات مبذول داشتهاند. امروزه بهواسطۀ میراث نصیریان، برخی متون و نقل قولهای منسوب به وی در اختیار است که در صورت درستی انتساب آنها میتوان به منابعی دست اول در شناخت اندیشههای وی دست یافت. اهمیت این نقل قولها در آن است که اطلاعاتی بیواسطه دربارۀ اندیشههای اسحاق احمر و تعالیم اسحاقیه به دست میدهد. این نوشتار میکوشد تا ضمن بازیابی این قطعات باقیمانده از آثار متعدد اسحاق و تاریخگذاری آنها، متونی دست اول از میراث اسحاقیه برای شناخت اندیشهها و تعالیم آنها ارائه نماید.
Undoubtedly, the works of Islamic heresiography have not been unaffected by the theological disputes, especially about the groups attributed to Shiites. According to one opinion, Ishaqiyah is one of the the Shiite extremist (Ghulat) sects whose theological orientations have been effective in reporting the thoughts of its founder, Ishaq b. Muhammad b. Aban Abu Ya‘qub al-Nakha‘i al-Ahmar al-Basri, hence some efforts have been made to clear him of these accusations Today, due to Nasiryan's legacy, some texts and quotations attributed to him are available, and if their attribution is correct, we can obtain first-hand sources for understanding his thoughts. The importance of these quotes is that it provides direct information about the thoughts of Ishaq Ahmar and the teachings of Ishaqiyah. This article tries to present the first-hand texts of Ishaqiyah's legacy to know their thoughts and teachings while recovering these remaining pieces of Ishaq's numerous works and dating them.
خلاصه ماشینی:
بنـابر يـک نظـر، اسـحاقيه يکـي از همـين فرقه هاي غالي شيعي است که جهت گيريهاي کلامي در گزارش انديشه هـاي مؤسّـس آن ابويعقوب اسحاق بن محمد بن أبان نخعي احمر بصري مؤثر بـوده اسـت ، از ايـن رو برخي تلاش هايي را براي تنزيه وي از اين اتهامات مبذول داشته اند.
نقل قول هايي از پنج اثر منسوب به اسحاق احمر بـا عنـاوين کتـاب الصـراط، کتـاب باطن التکليف ، کتاب الصلاة، کتاب الشواهد و کتاب التنبيه در آثار مؤلفان متقدم نصيريه يعني محمد بن نصير نميري (م بعد از ٢٥٤ق ؛ المثال، ٢١١)، محمد بن علي جلّي (زنده در ٣٩٩ق ؛ ص١٦٤)، حسن بن شعبة حَرّاني ـ معاصر شيخ صـدوق (م ٣٨١ق ) ـ و علـي بن حمزة حَرّاني (زنده در ٤٠٨ق ؛ ص٢٥٨) باقي مانده است ، آثاري که محتواي قطعـات باقيماندٔە آنها کاملاً با وصف هاي نجاشي و خطيب بغدادي از آثار اسحاق احمر سـازگار است .
بيشترين قطعات از اين کتاب را ابن شعبة حراني در حقائق أسرار الـدين دارد کـه بـا انتساب کتاب الصراط به اسحاق بن محمد احمر مطالبي را از آن نقـل کـرده اسـت .
ابن شعبة خـود صـراحتاً بـه نـام مؤلـفِ کتـاب يعنـي اسحاق بن محمد احمر اشاره کرده و در شش مورد مطالبي را از آن نقل نموده است کـه در بيشتر اين قطعات ، تفسير باطني و تأويل آيات بر افـرادي خـاص مشـاهده مـي شـود.
در کتب فرق به پيروي اسحاق احمر از عُليائيه اشاره شده است که پيروان اين فرقـه ، علي بن ابي طالب را به عنوان خداوند ميپرستيدند و معتقد بودند کـه وي محمـد را بـه عنوان رسول خود مبعوث کرده است .